Μαρτυρίες καί ντοκουμέντα γιά τό χθές
Του Γεώργιου Α. Παραλίκα
ΦΩΤΙΣΜΟΣ
Στα 1899 ο τότε Δήμαρχος Ναυπακτίδος Ιωάννης Ιντζές προκήρυξε μειοδοτικό διαγωνισμό ενοικίασης της εργολαβίας του φωτισμού της πόλης για το έτος 1900. Η προκήρυξη, που αποτελεί και την πρώτη γραπτή μαρτυρία σχετικά με το θέμα, προέβλεπε το άναμμα 25 φανών από 1/1/1900 μέχρι και 15/4/1900 και από 15/9/1900 μέχρι 31/12/1900, καθώς και κάποιους άλλους όρους σχετικά με το φωτισμό. Είναι λοιπόν αυτονόητο ότι το ίδιο έτος άρχισε και ο φωτισμός της πόλης. Η μειοδοτική δημοπρασία έγινε στις 18/12/1899. Τελευταίος μειοδότης αναδείχτηκε ο Ιωάννης Μέρμηγκας, εργατικός, μετά την ανάδειξη του οποίου έγινε και το συμβόλαιο της εργολαβίας. Συγκεκριμένα με συμβολαιογραφική πράξη221 αφενός μεν ο Ιωάννης Ιντζές, Δήμαρχος Ναυπακτίδος ως εκπρόσωπος του Δήμου Ναυπακτίδος, αφ’ ετέρου δε ο Ιωάννης Μέρμηγκας, εργατικός, και ο Νικόλαος Δ. Παπαδημητρίου, παντοπώλης, όλοι κάτοικοι Ναυπάκτου, συνομολόγησαν τα ακόλουθα:
- Σύμφωνα με το γενόμενο μειοδοτικό διαγωνισμό ο Ιωάννης Μέρμηγκας θα αναλάμβανε το άναμμα των 25 Δημοτικών Φανών πετρελαίου.
- Οι όροι της εργολαβίας περιελάμβαναν τα παρακάτω:
α) Το άναμμα των φανών θα γίνεται από την 1η Ιανουαρίου μέχρι και την 15η Απριλίου και από την 15η Σεπτεμβρίου μέχρι την 31η Δεκεμβρίου 1900, ήτοι κατά τους 7 χειμερινούς μήνες. β) Το άναμμα των φανών θα γίνεται μόνο κατά τις ασέληνες νύχτες υπολογιζομένων τούτων σε 15 κάθε μήνα. γ) Το άναμμα των φανών θα γίνεται μισή ώρα μετά την δύση του ηλίου καθ’ εκάστην και θα διατηρούνται αναμμένοι με το σύνηθες ζωηρόν φως μέχρι της πρωίας. δ) Για το κόστος κάθε φανού κάθε βράδυ, που θα είναι αναμμένος, ο εργολάβος προσέφερε επτά (7) λεπτά λιγότερο από τον προϋπολογισμό που ήταν 32 λεπτά, «δι έκαστον φανόν κάθε ασέληνον νύχτα», ήτοι 25 λεπτά. Για την καλή λειτουργία του φωτισμού, υλικά, εργαλεία, πετρέλαιο και εργασία για την αφή των φανών θα βαραίνουν τον εργολάβο. Σε περίπτωση που ο εργολάβος αθετήσει τη συμφωνία, θα του επιβληθεί πρόστιμο. Τρίτος των συμβαλλομένων στο εργολαβικό ήταν ο Νικόλαος Παπαδημητρίου, που ανέλαβε την υποχρέωση ως εγγυητής και δήλωσε ότι προσφέρεται αφιλοκερδώς και υπεσχέθη να διατελεί με τον εργολάβο αλληλεγγύως, όσο διαρκεί η εργολαβία.
Ο Δημοτικός φωτισμός άρχισε κατ’ αυτόν τον τρόπο και συνεχίστηκε με δημοπρασίες, μόνο που κάθε φορά είχαμε αύξηση των φανών σε αριθμό, άναμμα όλες τις ημέρες του μήνα και όλους τους μήνες του έτους. Έτσι περίπου συνεχίστηκε η διαδικασία της αφής των φανών μέχρι το 1927, οπότε και υπογράφηκε η σύμβαση του ηλεκτροφωτισμού της πόλης223 μεταξύ του προέδρου της Κοινότητος Ναυπάκτου Ιωάννη Παπαϊωάννου και του προέδρου της Ανωνύμου Εμποροβιομηχανικής Εταιρείας Ναυπάκτου (παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος) Ανδρέα Κοζώνη. Επειδή με την έναρξη της εφαρμογής του φωτισμού με εργολαβία υπήρχαν εικοσιπέντε (25) φανάρια, υποθέτουμε ότι ο φωτισμός της πόλης πρέπει να είχε αρχίσει πριν από το 1900, χωρίς όμως διαγωνισμό, αλλά με απλή ανάθεση. Στη διακήρυξη της μειοδοτικής δημοπρασίας έχουμε δύο χαρακτηριστικά στοιχεία:
1) Τα κηρύκεια224 δικαιώματα και τα λοιπά έξοδα του συμβολαίου βάραιναν τον εργολάβο.
2) Η δημοπρασία θα γινόταν μπροστά από το καφενείο του Σπύρου Γουλόπουλου225, συνήθη τόπο των δημοπρασιών, από την 26η ως την 28η Δεκεμβρίου 1899 και ώρα 10η – 12η πρωινή.
ΦΩΤΙΣΜΟΣ ΛΙΜΕΝΟΣ
Παράλληλα με το φωτισμό της πόλης με φανούς, έχουμε και το φωτισμό του Λιμένος με τον ίδιο τρόπο. Ο πρώτος φωτισμός στο Λιμάνι έγινε το 1908, όταν η Επιτροπή Λιμένος της πόλης (και όχι ο Δήμαρχος) προκήρυξε μειοδοτικό διαγωνισμό για το φωτισμό του. Το λιμάνι διοικείτο από Εφορευτική Επιτροπή Λιμένος από το 1867 σύμφωνα με το Φ.Ε.Κ. 71/1867. Πρόεδρος της Επιτροπής ήταν ο εκάστοτε Ειρηνοδίκης Ναυπάκτου και μέλη διάφοροι Ναυπάκτιοι. Κατά τον πρώτο μειοδοτικό διαγωνισμό (1908) η Επιτροπή αποτελείταν από τον Αλέξη Δεσποτόπουλο Ειρηνοδίκη, πρόεδρο, και μέλη τους Δ. Μπικιαρή, Κ. Κοζώνη, Ευθ. Βαρδακουλά και Παν. Νόβα. Με συμβολαιογραφική πράξη226 υπογράφηκε το εργολαβικό μεταξύ του προέδρου της Επιτροπής, Αλεξ. Δεσποτόπουλου και του Ιωάννου Αλεξανδρόπουλου, φανοποιού, ο οποίος ανέλαβε το φωτισμό του λιμένος Ναυπάκτου διά των υπαρχόντων τριών φανών οινοπνεύματος για τους υπόλοιπους τέσσερις μήνες του 1908, ήτοι Σεπτέμβριο, Οκτώβριο, Νοέμβριο, Δεκέμβριο αντί του ποσού των 85 δραχμών το μήνα. Στην ίδια πράξη αναφέρονται οι όροι της εργολαβίας, οι οποίοι λίγο ως πολύ είναι ίδιοι με αυτούς, που αναφέρονται στο φωτισμό της πόλης, ως επίσης και η επιβολή ποινικής ρήτρας σε περίπτωση αθέτησης των όρων. Ο τρίτος των συμβαλλομένων Ιωάννης Γ. Σισμάνης δήλωσε ότι προσφέρεται ως εγγυητής για τον Ιωάννη Αλεξανδρόπουλο για την καλή λειτουργία της εργολαβίας. Τα επόμενα χρόνια συνεχίστηκαν οι δημοπρασίες και κάθε φορά είχαμε και βελτίωση των όρων. Ο φωτισμός συνεχίστηκε κατά τον τρόπο αυτό μέχρι το 1927 οπότε έγινε ο ηλεκτροφωτισμός του Λιμανιού και της πόλης.
ΚΑΘΑΡΙΟΤΗΤΑ
Το ίδιο έτος, δηλαδή το 1900, παράλληλα με το φωτισμό της πόλης είχαμε και σύσταση εργολαβίας καθαριότητος, η οποία ανατέθηκε στον Ανδρέα Γεωργίου Γαλάνη, καραγωγέα, ύστερα από μειοδοτική δημοπρασία, που έγινε στις 28/12/1899. Η δημοπρασία έγινε σύμφωνα με την διακήρυξη υπ’ αριθμόν 1198/1899 του Δήμου Ναυπακτίδος, και μετά την κατοχύρωσή της στον παραπάνω καραγωγέα υπογράφηκε το εργολαβικό συμβόλαιο με συμβολαιογραφική πράξη227. Στο πλαίσιο αυτό, ο Ιωάννης Ιντζές, Δήμαρχος Ναυπακτίδος, που εκπροσωπούσε με την ιδιότητά του τον Δήμο, ο Ανδρέας Γ. Γαλάνης καραγωγέας, και ο Γεώργιος Μ. Γαλάνης παντοπώλης, ζήτησαν τη σύνταξη του εν λόγω εργολαβικού, σύμφωνα με το οποίο ο Ανδρέας Γ. Γαλάνης ανέλαβε από 1/1/1900 μέχρι τέλος Δεκεμβρίου του ιδίου έτους την καθαριότητα της πόλης επειδή μειοδότησε, ζητώντας ως αμοιβή 39 δραχμές το μήνα.
Στην προαναφερθείσα διακήρυξη του Δήμου περιγράφονται αναλυτικά όλοι οι όροι και οι υποχρεώσεις του εργολάβου, ότι δηλαδή υποχρεούται: «Να ενεργεί την καθαριότητα των κεντρικών οδών της πόλεως κάθε Τρίτη και Πέμπτη κάθε εβδομάδα. Η καθαριότητα θα γίνεται με κάρο που θα σύρεται από ίππο μετά του καραγωγέως, υπό ενός εργάτου που θα φέρει σάρωθρο, πτυάριον και κώδωνα προς ειδοποίηση των κατοίκων και όλα τα απαιτούμενα εργαλεία προς εκτέλεση του καθαρισμού της πόλεως. Τα απορρίματα θα τα μεταφέρει μακράν της πόλεως σε απόσταση πεντακοσίων (500) μέτρων από το ανατολικό ή δυτικό της άκρο σε μέρος απόκεντρο, που θα οριοθετείται κάθε φορά από την υπηρεσία καθαρισμού ή από την αστυνομική αρχή, με έγγραφο που θα κοινοποιείται στον εργολάβο, ο οποίος υποχρεούται να συμμορφούται άνευ αντιρρήσεως».
Και σε αυτού του εργολαβικού το σκεπτικό αναφέρονταν οι ποινικές ρήτρες, που θα επιβάλλονταν στον εργολάβο σε περίπτωση παραμέλησης της καθαριότητος ή πλημμελούς εκτέλεσης του έργου. Τέλος ο τρίτος από τους συμβαλλόμενους Γεώργιος Μ. Γαλάνης δήλωσε ότι προσφέρεται ως εγγυητής υπέρ του εργολάβου Ανδρέα Γ. Γαλάνη και υπόσχεται να διατελεί μετ’ αυτού αλληλεγγύως για κάθε υποχρέωση του εργολάβου, στις υποχρεώσεις που προβλέπονται από το εργολαβικό και στη σχετική διακήρυξη και ότι έχει πλήρη γνώση αυτών.
Αυτά περίπου αναφέρονται στο πρώτο εργολαβικό καθαριότητας για το έτος 1900. Ακολούθησαν και άλλα εργολαβικά, ανά δύο ή τρία έτη για κάθε εργολαβία και κάθε φορά, που γινόταν νέο, συμπληρωνόταν με καλύτερους όρους τόσο εκ μέρους του Δήμου, όσο και εκ μέρους του εργολάβου για την βελτίωση της ποιότητας του έργου. Όλες οι εργολαβίες καθαριότητας περιελάμβαναν τον καθαρισμό της περιοχής από το κέντρο της πόλης και το λιμάνι μέχρι την ανατολική πλατεία (Φαρμάκη). Το 1925 έγινε μία ξεχωριστή εργολαβία για καθαριότητα της περιοχής Αφροδίτη. Είναι η πρώτη φορά, που επεκτεινόταν η καθαριότητα προς το χωριό Αφροδίτη, όπως αναφέρει η σχετική συμβολαιογραφική πράξη228, σύμφωνα με την οποία ο πρόεδρος της κοινότητας Ναυπάκτου Χρήστος Τρικκαίος, ιατρός στο επάγγελμα, ανέθεσε την εργολαβία καθαριότητας του χωρίου Αφροδίτη ύστερα από μειοδοτική δημοπρασία, στον Επαμεινώνδα Ιωαν. Σαλούρο, καραγωγέα, για ένα έτος ήτοι από 1/4/1929 μέχρι 31/3/1930 αντί του ποσού των διακοσίων (200) δραχμών το μήνα. Όπως σε όλες τις εργολαβίες γίνεται αναφορά στους όρους και την επιβολή ποινικής ρήτρας εκ μέρους του Δήμου προς τον εργολάβο. Επίσης γίνεται αναφορά και στον τρίτο συμβαλλόμενο, που τοποθετήθηκε ως εγγυητής, και είναι εν προκειμένω ο Αριστείδης Κων. Πατούχας, πεταλωτής στο επάγγελμα, ο οποίος ανέλαβε όλες τις υποχρεώσεις, που προβλέπονταν από την διακήρυξη και το εργολαβικό.
Το καθεστώς αυτό της καθαριότητας με εργολαβίες και καραγωγείς συνεχίστηκε μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του ’70 και οι τελευταίοι εργολάβοι καραγωγείς ήταν ο Παναγιώτης Καραγιώργος και τα παιδιά του Πολύκαρπος και Γεώργιος, ο Νικόλαος Πατούχας και ο Δημήτριος Λιβιέρης
*απόσπασμα από το βιβλίο «Εν Ναυπάκτῳ τῇ… Μαρτυρίες καί ντοκουμέντα γιά τό χθές», του Γεώργιου Παραλίκα που δημοσιεύεται σε συνέχειες στην εφημερίδα «εμπρός»
