Μαρτυρίες καί ντοκουμέντα γιά τό χθές
Του Γεώργιου Α. Παραλίκα
ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΕΡΓΑ
Επισκευή δημοτικού σχολείου χωρίου Βρώστιανης (Ριγάνι)
Ένα έργο εκτός πόλης υπήρξε και η επισκευή του δημοτικού σχολείου Βρώστιανης. Για να γίνει το έργο αυτό από το Δήμαρχο, έπρεπε το οίκημα να ανήκει στο Δημόσιο (σε διαφορετική περίπτωση όφειλε να κάνει την επισκευή ο ιδιοκτήτης). Αυτό προκύπτει και από τις διάφορες ενοικιάσεις, που έκανε το Δημόσιο για τη στέγαση άλλων σχολείων. Στις περιπτώσεις που το κτίριο είχε φθορές στο μισθωτήριο αναφέρονταν και οι εργασίες, που όφειλε να κάνει ο ιδιοκτήτης για να γίνει η ενοικίαση. Τη χρονική αυτή περίοδο, δηλαδή το 1887, όταν έγιναν οι διάφορες εργασίες, το κτίριο αυτό θα πρέπει να ήταν ένα κοινό σπίτι κληροδότημα κάποιου δωρητή από το χωριό στο Δημόσιο για τη στέγαση του σχολείου, πόσο μάλιστα αφού η πόλη της Ναυπάκτου είχε μόνο ένα Δημόσιο κτίριο κι αυτό ήταν το Τουρκικό σχολείο.
Η παραπάνω επισκευή του κτιρίου του δημοτικού σχολείου προέβλεπε τις εξής εργασίες: Επισκευή της στέγης, κατασκευή νέου πατώματος, επιχρίσματα, κατασκευή μίας πόρτας εσωτερικής, επιδιόρθωση έξι (6) παραθύρων και τεσσάρων (4) θρανίων. Τις εργασίες αυτές τις πληροφορούμαστε από τους όρους υποχρέωσης του εργολάβου στη συμβολαιογραφική πράξη – εργολαβικό238 μεταξύ του Δημάρχου Ναυπακτίδος Δημητρίου Φαρμάκη και του Νικολάου Γερακούλη από την Ήπειρο, στον οποίο και ανατέθηκε η επισκευή του σχολείου ύστερα από μειδοτική δημοπρασία. Το έργο προϋπολογίστηκε στο ποσό των 1.188 δραχμών από τον τότε Επαρχιακό Μηχανικό Αντώνιο Κωνσταντινίδη και στο ποσό αυτό έγινε και η ανάθεση του έργου. Τόσο στη συμβολαιογραφική πράξη, που αναφέρουμε πιο πάνω, όσο και στους όρους υποχρεώσεων που επισυνάπτονται αναγράφονταν όλα τα στοιχεία της εργολαβίας, ήτοι έναρξη και πέρας εργασιών, ποιότητα υλικών, χρωματισμοί, τρόποι πληρωμής κ.λπ. Στο έργο δεν αναγραφόταν ο εγγυητής του εργολάβου προς τον Δήμο.
Πρέπει να σημειωθεί ότι για τα άλλα έργα, που αναφέρονται στις παραπάνω Διακηρύξεις, δεν βρέθηκαν συμβολαιογραφικές πράξεις – εργολαβικά για την κατασκευή τους, επειδή δεν έγιναν καθόλου τα έργα ή έγιναν με άλλο τρόπο.
Κατασκευή πεζοδρομίων στο ανατολικό προάστιο της πόλης
Το έργο έγινε το 1890, σύμφωνα με απόφαση του Νόμου «Περί κατασκευής πεζοδρομίων», κατόπιν δημοσίευσης στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως.
Ύστερα από τις προκαταρκτικές εργασίες, τη διακήρυξη του έργου, τη δημοπράτηση και ανάδειξη του μειοδότη, συντάχτηκε συμβολαιογραφική πράξη – εργολαβικό239, στην οποία αναφέρεται ότι ο Δήμαρχος Ναυπακτίδος Δημήτριος Φαρμάκης ανέθεσε στο Ζώη Κολοκύθα, που ενεργούσε ως πληρεξούσιος του εργολάβου Γεωργίου Λεούση από την Πάτρα, την εκτέλεση του παραπάνω έργου, ήτοι την κατασκευή πεζοδρομίων στο ανατολικό μέρος της Ναυπάκτου μέχρι την ανατολική πλατεία (σημερινή πλατεία Φαρμάκη). Ο Γεώργιος Λεούσης αναδείχθηκε μειοδότης και η τελική τιμή του έργου ανήλθε στις 5.595,54 δραχμές. Δεν βρέθηκε η συγγραφή υποχρεώσεων, για να δούμε αν υπήρξε έκπτωση και σε ποιο ποσό προϋπολογίστηκε το έργο από τον Επαρχιακό Μηχανικό Εμ. Παπαδάκη. Αναφέρουμε σχετικά μερικούς από τους όρους κατασκευής του έργου, που αναγράφονται στη συμβολαιογραφική πράξη – εργολαβικό:
- Τα υλικά κατασκευής κρασπέδων και ρείθρων έπρεπε να προέρχονται από το λατομείο Γαβρολίμνης ή Κακιάς Σκάλας, απόσταση αρκετά μεγάλη για τη μεταφορά υλικών με κάρα, εκτός αν γινόταν η μεταφορά των υλικών με ιστιοφόρο σκάφος.
- Τα κράσπεδα και τα ρείθρα θα έπρεπε να τοποθετούνται σύμφωνα με διάγραμμα, όσον αφορά στις κλίσεις για την ομαλή ροή των ομβρίων υδάτων.
- Το πλάτος του καταστρώματος του δρόμου έπρεπε να είναι έξι (6) μέτρα καθ’ όλο το μήκος.
Στη συνέχεια περιγράφονται η ημερομηνία έναρξης και παράδοσης του έργου, οι ποινικές ρήτρες προς τον εργολάβο σε περίπτωση μη παράδοσης του έργου στον προκαθορισμένο χρόνο, ως επίσης και σε περιπτώσεις ατέλειας ή ελαττωματικής κατασκευής του έργου.
Κατασκευή υπονόμου εις ανατολικόν μέρος της πόλεως Ναυπάκτου
Η κατασκευή θολωτού υπονόμου στο ανατολικό μέρος της πόλης άρχισε το 1887, ταυτόχρονα με το έργο κατασκευής της μικρής πλατείας, που προαναφέραμε. Το εργολαβικό προέβλεπε την κατασκευή θολωτού υπονόμου από το φρούριο μέχρι την γέφυρα, που βρίσκεται μπροστά από την οικία του Χαρ. Καραγεωργόπουλου. Το έργο αποπερατώθηκε σε τρία στάδια, εκ των οποίων το πρώτο, που αφορούσε στο τμήμα από το φρούριο μέχρι την οδό Παν. Νόβα, ολοκληρώθηκε το 1887.
Η οικία του Χαρ. Καραγεωργόπουλου βρισκόταν στην συμβολή των οδών Ιλ. Τζαβέλλα και Ψαρρού απέναντι από την Εθνική Τράπεζα, η δε γέφυρα, που αναφέρει το εργολαβικό βρισκόταν επί της οδού Ιλάρχου Τζαβέλλα στην αρχή της οδού Ψαρρού. Η γέφυρα χρησίμευε για τη διέλευση των κατοίκων επειδή ο σημερινός δρόμος ανάμεσα στην Εθνική Τράπεζα και στο σημείο, που επί σειρά ετών στεγαζόταν το καφενείο «Το Στολίδι» (πριν από τη μεταστέγασή του), ο οποίος συνεχίζεται μέχρι την θάλασσα, τότε ήταν ρυάκι πιθανόν τροφοδοτούμενο από τα νερά της Λεύκας ως επίσης και από τα όμβρια ύδατα. Το έργο αυτό έγινε τμηματικά σε δύο διαφορετικά χρονικά διαστήματα. Το πρώτο τμήμα από την οδό Πάνου Νόβα μέχρι την οικία Διονυσίου Γαλάνη241 έγινε το 1892 και το δεύτερο τμήμα από την οικία Γαλάνη μέχρι την οικία Καραγεωργόπουλου το 1905.
Όλα τα τμήματα κατασκευής θολωτών υπονόμων κατέληγαν σε κάθετους δρόμους, ώστε να συγκεντρώνονται τα λύματα σε ένα κεντρικό αγωγό και μετά να καταλήγουν στην θάλασσα. Το πρώτο έργο, όπως προαναφέρθηκε, έγινε το 1892. Αφού έγιναν όλες οι προκαταρκτικές εργασίες, προκήρυξη του έργου, μειοδοτική δημοπρασία, ανάδειξη μειοδότη, με συμβολαιογραφική πράξη – συμφωνητικό242, έγινε η ανάθεση του έργου στον Αναστάσιο Χριστοδουλόπουλο, κτίστη, ο οποίος ήταν πληρεξούσιος του Γεωργίου Έξαρχου, εργολάβου από την Πάτρα. Στην παραπάνω συμβολαιογραφική πράξη αναφέρονταν όλα τα στοιχεία του έργου, ήτοι ο προϋπολογισμός του κόστους κατασκευής, που ανερχόταν στις 1.300 δραχμές, ο χρόνος έναρξης και περάτωσης του έργου, ο τρόπος πληρωμής, η ποινική ρήτρα προς τον εργολάβο κ.λπ. Δεν βρέθηκε όμως η συγγραφή υποχρεώσεων, που θεωρούμε ως πιθανό να αναφέρει πιο λεπτομερειακά στοιχεία. Τέλος αναφέρεται στο εργολαβικό και ο Διονύσιος Γαλάνης ως εγγυητής του εργολάβου έναντι του Δήμου, σε περίπτωση που ο εργολάβος εγκαταλείψει το έργο.
Το δεύτερο τμήμα του υπονόμου που, όπως αναφέρουμε πιο πάνω, είναι από την οικία Διονυσίου Γαλάνη μέχρι την οικία Χαρ. Καραγεωργόπουλου, έγινε το έτος 1905. Αφού έγιναν όλες οι προκαταρκτικές ενέργειες, υπογράφηκε συμβολαιογραφική πράξη – εργολαβικό243 μεταξύ του Ειρηνοδίκη Ναυπάκτου Νικολάου Κονδύλη, ως αντιπροσώπου του Δημοσίου, και του Σπύρου Κατσούλη, εργολάβου δημοσίων έργων, κατοίκου Ναυπάκτου, για την ανάθεση και κατασκευή του έργου. Στο εργολαβικό μεταξύ των άλλων αναφέρονται τα εξής στοιχεία: Ο προϋπολογισμός της δαπάνης ανέρχεται στο ποσό των 1.900 δραχμών, αλλά ο εργολάβος προσέφερε έκπτωση 29% και έτσι το κόστος κατασκευής θα περιοριζόταν στο ποσό των 1.349 δραχμών, σύμφωνα με τον προϋπολογισμό, ως προς τις εργασίες, τα υλικά και τη συγγραφή υποχρεώσεων, του Μηχανικού Ναυπακτίας Παναγιώτου Κλινάκη.
Κατασκευή δύο (2) πηγαδιών στα χωριά Βασιλική (σήμερα Άνω Βασιλική) και Μπεζαϊδέ (σημερα Τρίκορφο)
Ένα σημαντικό έργο του Δήμου Ναυπακτίδος ήταν και η ανόρυξη δύο (2) πηγαδιών στα χωριά Βασιλική (σήμερα Άνω Βασιλική) και Μπεζαϊδέ (σήμερα Τρίκορφο). Επειδή τα χωριά είχαν έλλειψη πόσιμου νερού από φυσικές πηγές, ο Δήμαρχος, προκειμένου να ικανοποιήσει το αίτημά τους για τη λύση του προβλήματος, αναγκάστηκε να ανοίξει από ένα πηγάδι σε κάθε χωριό. Διενήργησε, λοιπόν, μειοδοτική δημοπρασία για την ανόρυξη, εντοίχιση και κατασκευή τους. Μειοδότης της δημοπρασίας ήταν ο Εμμανουήλ Αγγελάκης, εργολάβος Δημοσίων και Δημοτικών έργων από τη Σύρο, που διέμενε στην Πάτρα, και ο οποίος πρόσφερε την τιμή των 24 δραχμών ανά μέτρο βάθους. Μετά από αυτό συντάχθηκε και συμβολαιογραφική πράξη – εργολαβικό244 μεταξύ του Δημάρχου Ναυπακτίδος Ιωάννη Ιντζέ και του μειοδότη Εμμ. Αγγελάκη. Στην πράξη – εργολαβικό αναφέρονταν όλα τα στοιχεία της εργολαβίας, ήτοι το βάθος των πηγαδιών, που θα ήταν για μεν το χωριό Βασιλική, δώδεκα (12) μέτρα, για δε το χωριό Μπεζαϊδέ δεκαέξι (16) μέτρα, καθώς και άλλα στοιχεία δευτερευούσης σημασίας. Σύμφωνα με αυτά τα βάθη και την προσφερθείσα τιμή (24 δραχμές ανά ένα μέτρο βάθους) το έργο προϋπολογίστηκε στο ποσό των 672 δραχμών και στο ποσό αυτό προστέθηκαν 50 δραχμές για απρόβλεπτες δαπάνες. Εκτός από την ημερομηνία έναρξης και περάτωσης του έργου, στους όρους υποχρεώσεων από τον Μηχανικό Παναγιώτη Κλινάκη προς τον εργολάβο αναφέρονταν και όλοι οι όροι, που διέπουν την καλή λειτουργία της εργολαβίας. Ως εγγυητής γι’ αυτήν την εργολαβία ορίστηκε ο Απόστολος Κ. Πούλος, Ναυπάκτιος έμπορος, ο οποίος, όπως πληροφορούμαστε από μεταγενέστερες συμβολαιογραφικές πράξεις – εργολαβικά μεταξύ του Δημάρχου και του εγγυητή Αποστόλου Κ. Πούλου, ανέλαβε να τελειώσει το έργο, διότι ο εργολάβος το εγκατέλειψε ημιτελές. Δυστυχώς δεν μας είναι γνωστά δύο στοιχεία. Πρώτον η διάμετρος των πηγαδιών και δεύτερον η θέση που θα γινόταν η ανόρυξή τους στα δύο χωριά, αν δηλαδή θα γινόταν σε κοινοτικό ή ιδιωτικό χώρο. Ίσως αυτά τα στοιχεία να αναφέρονταν στους όρους υποχρεώσεων, που δεν βρέθηκαν. Ένα άλλο χαρακτηριστικό στοιχείο, που αναφέρεται στο εργολαβικό, είναι η άγνοια γραφής, που ομολόγησε ο εργολάβος κατά τη σύνταξη του εργολαβικού και ως εκ τούτου δεν το υπέγραψε ο ίδιος.
*απόσπασμα από το βιβλίο «Εν Ναυπάκτῳ τῇ… Μαρτυρίες καί ντοκουμέντα γιά τό χθές», του Γεώργιου Παραλίκα που δημοσιεύεται σε συνέχειες στην εφημερίδα «εμπρός»
