Εν Ναυπάκτω τη…: Ο πρώτος συνεταιρισμός καραγωγέων στη Ναύπακτο το 1894

Μαρτυρίες καί ντοκουμέντα γιά τό χθές

Του Γεώργιου Α. Παραλίκα

(συνέχεια από το προηγούμενο)

ΣΥΛΛΟΓΟΙ

ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟΣ ΚΑΡΑΓΩΓΕΩΝ

1η σύσταση εταιρειών από τους καραγωγείς

Το κάρο, ιππήλατο ή αραμπάς, υπήρξε για πολλά χρόνια το κατεξοχήν μεταφορικό μέσο για τις χερσαίες μεταφορές. Οι καραγωγείς της Ναυπάκτου αρκετές φορές προέβησαν σε εταιρικές συμπράξεις μεταξύ τους για να έχουν καλύτερες αποδοχές και να μοιράζονται εξίσου τα κέρδη από τις μεταφορές των φορτίων, αφού το κάρο ήταν το μόνο μεταφορικό μέσο στη στεριά, που μετέφερε αρκετή ποσότητα φορτίου, ιδίως στα πεδινά μέρη.

Υπάρχουν τρεις (3) καταγεγραμμένες εταιρικές συμπράξεις των καραγωγέων από το 1894 μέχρι το 1913, οι οποίες μας δίνουν αρκετά ενδιαφέροντα στοιχεία τόσο για τον τρόπο λειτουργίας της σύμπραξης, όσο και για τα μεταφερόμενα φορτία (δρομολόγια προϊόντα – τιμές).

Α. Η πρώτη εταιρική σύμπραξη καραγωγέων, που έγινε στη Ναύπακτο, πραγματοποιήθηκε στις 16/3/1894.

Συγκεκριμένα στη σχετική συμβολαιογραφική πράξη136 αναφέρονται τα παρακάτω: Οι καραγωγείς της Ναυπάκτου Μάτος Βασίλειος του Γεωργίου, Κοντογιάννη αδελφοί (Γεώργιος και Νικόλαος), Κασβίκης Παναγιώτης του Χρήστου και Λουκόπουλος Θεόδωρος συμφώνησαν και αποφάσισαν τη σύσταση εταιρικής σύμπραξης για να διεκδικήσουν καλύτερες αποδοχές από τις μεταφορές φορτίων.

Οι όροι της εταιρικής σύμπραξης που αναφέρονται στην πράξη, είναι σε γενικές γραμμές οι εξής:

1. Οι δύο αδελφοί Κοντογιάννη συμμετέχουν ως ένας μέλος στη σύμπραξη, οι υπόλοιποι ένα μέλος έκαστος.
2. Κάθε μέλος της σύμπραξης θα διαθέτει ανά δύο (2) κάρα μετά των ίππων τους και τους ανθρώπους που θα εργάζονται σε διάφορες εργασίες. Από τις εργασίες αυτές οι αποδοχές θα διανέμονται στους συμβαλλόμενους εξίσου.
3. Η δαπάνη συντήρησης των κάρων, των ανθρώπων και η διατροφή των ίππων θα βαρύνει έκαστον συμβαλλόμενον.
4. Η έναρξη των εργασιών της σύμπραξης θα αρχίσει από σήμερον, 16/3/1894 και θα λήξει στο τέλος Δεκεμβρίου 1894.
5. Όποιος εργαστεί επί πιστώσει θα είναι σε βάρος του λογαριασμού του.
6. Όποιος εκ των συμβαλλομένων αποκρύψει κάποια μεταφορά που έγινε από αυτόν ή από τον υπηρετούντα αυτόν θα είναι υπόλογος έναντι των άλλων και θα υπέχει ποινική ρήτρα 500 δραχμών.
7. Έκαστος των συμβαλλομένων οφείλει να παραδίδει καθ’ εκάστην λογαριασμόν των εργασιών του προς τον συμβαλλόμενον Θεόδωρον Λουκόπουλον τον οποίον ορίζουν και ταμία. Αναφέρονται και άλλοι όροι, υποχρεώσεις και δικαιώματα εκάστου εκ των συμβαλλομένων, όπως επίσης και ο τρόπος που θα γίνεται η εκκαθάριση των εισπράξεων.

Αξίζει να αναφερθούν τα είδη των μεταφερομένων φορτίων, οι τιμές μεταφορών, ως επίσης και οι διαδρομές που αναφέρονται λεπτομερειακά.

Συγκεκριμένα έχουμε:

1. Διά εμπορεύματα που μεταφέρονται από το λιμάνι εις την εντός του φρουρίου αγοράν 10 λεπτά έκαστον κοιλόν137 διά εμπορεύματα εις έξω αγοράν 15 λεπτά το κοιλόν. Διά τον αραβόσιτον από το λιμάνι για οποιαδήποτε αγορά θα κανονίζεται διά συνεννοήσεως των συμβαλλομένων αναλόγως της αποστάσεως.
2. Διά την τιμή των μεταφερομένων τριφυλλιών εις μεν των εκ Ξηροπηγάδου μεταφερομένων ορίζεται εις 5 δραχμάς ανά χιλιόλιτρον και διά τα κρόμια τέσσερας (4) δραχμάς ανά χιλιόλιτρον, εκ του αυτού μέρους.
3. Διά τα από Μαράγδω, Μασούρα και Καμαρούλες138 εις έξι (6) δραχμάς έκαστη χιλιάς.
4. Διά τα από μύλο Τζαβέλλα139 και Β. Αναστασόπουλου εις έξι και πενήντα (6,50) δραχμάς εκάστη χιλιάς και από Αγριλιά140 επτά και πενήντα (7,50) δραχμάς εκάστη χιλιάς.
5. Διά την σταφίδα εκ Ξηροπηγάδου και Λυγιά δύο δραχμάς ανά χιλιόλιτρον.
6. Διά τον μούστο από Μαράγδω και Λαούρδα εβδομήντα (70) λεπτά το φόρτωμα141 και από Λυγιά και εντεύθεν σαράντα (40) λεπτά το φόρτωμα.
7. Διά τα κρόμια142 από το Μεχμετάκι τρεις (3) δραχμάς κατά χιλιάδα.

Αυτές ήταν οι διαδρομές, οι τιμές των μεταφερόμενων προϊόντων από τον τόπο παραγωγής μέχρι την Ναύπακτο ή το λιμάνι για τα ανατολικά μέρη εκτός της πόλεως.

Γιά τα δυτικά μέρη της πόλης (Ελαιοστάσιο, Παλαιοπαναγιά), έχουμε τις παρακάτω διαδρομές και τιμές των μεταφερομένων προϊόντων από τον τόπο παραγωγής μέχρι τη Ναύπακτο ή το λιμάνι.

Διά την σταφίδα:

1. Από κτήμα Σινάνη143 μέχρι Παλαιοπαναγιά διά την πόλη δύο και πενήντα (2,50) δραχμάς ανά χιλιόλιτρο. Από Παλαιοπαναγιά μέχρι κτήμα Ζυγουράκη144 διά την πόλη εις δύο (2) δραχμάς ανά χιλιόλιτρο, από κτήμα Ζυγουράκη και εντεύθεν μία και πενήντα (1,50) δραχμή ανά χιλιόλιτρο.
2. Για τη διαδρομή από Κοτινέϊκα145 μέχρι Πινακούλα δύο και μισό (2,5) δραχμάς ανά χιλιόλιτρο. Από Πινακούλα και εντεύθεν κτημάτων δύο (2) δραχμάς ανά χιλιόλιτρο.
3. Για την διαδρομή επί της οδού Θέρμου από Κτήμα Σπυρ. Κυρίτση – Γαλάνη146 μέχρι κτήμα Κορίζη147 δύο και πενήντα (2,50) δραχμάς ανά χιλιόλιτρο. Για τα κτήματα από Κορίζη μέχρι Στενό δύο (2,0) δραχμάς ανά χιλιόλιτρο. Για τα κτήματα από Στενό και εντεύθεν μέχρι την πόλη μία και πενήντα (1,50) δραχμή ανά χιλιόλιτρο.

Για την μεταφορά του μούστου, που γινόταν με μασίνες148, υπήρχαν οι εξής τιμές ανά φόρτωμα:

1. Για την περιοχή από Πλατανίτη μέχρι Παλαιοπαναγιά η μεταφορά στην πόλη στοίχιζε 20 λεπτά το φόρτωμα. Από Παλαιοπαναγιά μέχρι κτήμα Ζυγουράκη 65 λεπτά το φόρτωμα. Από κτήμα Ζυγουράκη μέχρι Βαρειά 60 λεπτά το φόρτωμα και από Βαρειά και εντεύθεν 45 λεπτά το φόρτωμα, πάντα με προορισμό την πόλη.
2. Για την περιοχή από Κοτινέικα μέχρι Πινακούλα 70 λεπτά το φόρτωμα. Από Πινακούλα μέχρι Αλωνάκι (αγροτικός δρόμος, που δεν αναγνωρίζει η Πολεοδομία ως υπάρχοντα πριν από το 1923), 35 λεπτά το φόρτωμα. Από Αλωνάκι και εντεύθεν 45 λεπτά το φόρτωμα, πάντα με προορισμό τη Ναύπακτο.
3. Από κτήμα Κ. Κορίζη μέχρι το Στενό 60 λεπτά το φόρτωμα. Όλες οι παραπάνω διαδρομές είχαν προορισμό τη Ναύπακτο (λιμάνι).

Από την ίδια συμβολαιογραφική πράξη149 πληροφορούμαστε ότι τα κυριότερα αγροτικά προϊόντα της περιοχής, εκείνη τη χρονική περιόδο, ήταν το τριφύλλι, τα κρόμια, η σταφίδα και το κρασί (μούστος). Αξιοσημείωτο είναι ότι η δυτική πλευρά της Ναυπάκτου, (Ελαιοστάσιο, Παλαιοπαναγιά) δεν είχαν καθόλου παραγωγή τριφυλλιού λόγω ελλείψεως νερού.

Τέλος η παραπάνω συμβολαιογραφική πράξη αναφέρει και κάτω από ποιές προϋποθέσεις δύναται να διαλυθεί η σύμπραξη πριν του καθορισμένου χρόνου. Δυστυχώς δεν έχουμε στοιχεία πόσο διατηρήθηκε αυτή η εταιρική σύμπραξη. Όμως ακολούθησε και δεύτερη.

2η σύσταση εταιρείας καραγωγέων

Η δεύτερη σύσταση εταιρείας καραγωγέων στην Ναύπακτο έγινε τον Μάιο του 1900.

Συγκεκριμένα σε συμβολαιογραφική πράξη150 διαβάζουμε ότι: «Σήμερα 11 Μαίου 1900 οι παρακάτω αναφερόμενοι: Νικόλαος Κοντογιάννης, Κων/νος Σ. Κοτίνης, Γεώργιος Γαλάνης, Ανδρέας Γ. Γαλάνης, Νικόλαος Ι. Παντελόπουλος, Δημήτρης Λουκόπουλος, Αλέξιος Ζουλούμης. Όλοι καραγωγείς Ναυπάκτου…συστήνουν εταιρεία…»

Στην αρχή της εν λόγω συμβολαιογραφικής πράξης περιγράφονται τα μεταφορικά μέσα, που διαθέτει κάθε καραγωγέας, ήτοι κάρα δίτροχα, τετράτροχα, ως επίσης και τα διαθέσιμα άλογα για να τα σύρουν. Στη συνέχεια τονίζεται η υποχρέωση να εκτελούν κάθε μεταφορική εργασία εντός και εκτός της πόλης, χωρίς να αναφέρεται το κόμιστρο για κάθε είδος, που θα μεταφέρουν, ως επίσης και οι διαδρομές των μεταφερομένων ειδών, όπως αναφέρονται και στην προηγούμενη εταιρική σύμπραξη. Αναγνωρίζουν όλοι ως ταμία και αντιπρόσωπο της εταιρείας τον Νικόλαο Κοντογιάννη, στον οποίο θα παραδίδουν κάθε βράδυ τις εισπράξεις και από τον οποίο θα λαμβάνουν οδηγίες – εντολές για τις εργασίες της επόμενης ημέρας, τις οποίες οφείλουν να τηρούν επακριβώς.

Σε περίπτωση κατά την οποία ένα άλογο δεν μπορούσε να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις της εκάστοτε εργασίας, έπρεπε να αντικατασταθεί από τον ιδιοκτήτη του με άλλο ικανό εντός ενός (1) μηνός. Σε περίπτωση μη αντικατάστασής του ο ιδιοκτήτης θα κηρυσσόταν έκπτωτος από την εταιρεία. Αν κάποιος από τους συνεταίρους αποχωρούσε από την εταιρεία ή εξασκούσε την υπηρεσία του καραγωγέα ιδιαίτερα και προς ίδιον όφελος, τότε είχε την υποχρέωση να πληρώσει προς την εταιρεία 500 δραχμάς ως ποινική ρήτρα για παράβαση της σύμπραξης. Σε περίπτωση, που γινόταν αντιληπτό ότι κάποιος έκανε κατάχρηση από τις ημερήσιες εισπράξεις ή είχε εργαστεί κρυφά προς ίδιον όφελος, είχε την υποχρέωση να πληρώσει στην εταιρεία 200 δραχμές.

Η διανομή των εισπράξεων σε κάθε συνεταίρο θα γινόταν στο τέλος του μήνα και κάθε συνεταίρος θα λάμβανε μερίδιο ανάλογο με τα κάρα και τα άλογα, με τα οποία συμμετείχε. Αναφέρονται και άλλοι όροι και υποχεώσεις των συμβαλομμένων προς την εταιρεία, αλλά ενδιαφέρον προκαλεί ο παρακάτω όρος, που δεν αναφέρεται στην προηγούμενη εταιρική σύμπραξη και ο οποίος προέβλεπε για την καλή εκτέλεση όλων των όρων, που αναφέρονταν στη σύμπραξη, την ύπαρξη εγγυητή για κάθε συμβαλλόμενο. Οι εγγυητές αυτοί ήταν γνωστοί έμποροι και κτηματίες της Ναυπάκτου, οι οποίοι αναλάμβαναν το κόστος του κάθε συμβαλλόμενου σε περίπτωση αθέτησης των όρων, που ανέφερε η σύσταση εταιρείας. Οι έμποροι και κτηματίες που ορίστηκαν ως εγγυητές για κάθε συμβαλλόμενο ήταν:

1. Ο Δημήτριος Ζήσιμος, εγγυητής για τον Νικόλαο Κοντογιάννη και Αλέξιο Ζουλούμη.
2. Ο Σπυρίδων Κοτίνης, εγγυητής για τον Κωνσταντίνο Κοτίνη.
3. Ο Διονύσιος Γαλάνης, εγγυητής για τον Γεώργιο Γαλάνη.
4. Ο Παντελέων Αναστασόπουλος, εγγυητής για τον Ανδρέα Γ. Γαλάνη.
5. Ο Αντώνιος Γ. Τριανταφύλλου, εγγυητής για το Νικόλαο Παντελόπουλο.
6. Ο Σπυρίδων Πάνου, εγγυητής για τον Δημήτριο Λουκόπουλο.

Η διάρκεια της εταιρείας είχε ορισθεί για ένα (1) χρόνο από την ημέρα σύστασής της (11/5/1900). Δεν γνωρίζουμε βέβαια αν διήρκεσε η λειτουργία της ένα (1) χρόνο ούτε αν ανανεώθηκε για άλλον ένα (1) χρόνο, όπως αναφερόταν.

3η σύσταση αστικής εταιρείας καραγωγέων Ναυπάκτου

Εκτός από τις δύο άλλες προσπάθειες σύστασης εταιρείας καραγωγέων υπήρξε και τρίτη προσπάθεια αστικής μορφής αυτή τη φορά. Η προσπάθεια αυτή έγινε τον Μάιο του 1913. Συγκεκριμένα στη σχετική συμβολαιογραφική πράξη151 αναφέρονταν τα παρακάτω: «Οι καραγωγείς Ναυπάκτου: Κων/νος Σπ. Κοτίνης, Ιωάννης Σπ. Κοτίνης, Νικόλαος Ι. Παντελόπουλος, Αλέξιος Ζουλούμης, Δημήτριος Λουκόπουλος ή Τρακατρούκας, Δημήτρης Σιαμάς, Νικόλαος Κοντογιάννης, Ανδρέας Γ. Γαλάνης, Ευθύμιος Κ. Λαούρδας όλοι κάτοικοι Ναυπάκτου… αποφάσισαν να ιδρύσουν…εταιρεία στην οποία θα συμμετέχουν ως εξής…»

Ακολουθεί αναλυτική καταγραφή των κάρων του καθενός (δίτροχα, τετράτροχα) ως επίσης και των ίππων, που διαθέτει, για να σύρουν τα κάρα. Μετά ορίζουν  τα μερίδια  των εισπράξεων για τον καθένα ανάλογα με τα κάρα και τους διαθέσιμους ίππους. Μια καινοτομία, που έχει αυτή η σύσταση είναι ότι ορίζεται ταμίας για τη συγκέντρωση και διανομή των εισπράξεων, ένας κτηματίας Ναυπάκτιος, ο Νικόλαος Η. Κοτούλας. Οι εισπράξεις από τον ταμία θα δίδονταν με διπλότυπη απόδειξη. Το μερίδιο επί των εισπράξεων στους συμβαλλόμενους θα γινόταν στο τέλος εκάστου μηνός από τον ταμία, μετά την αφαίρεση των διάφορων εξόδων.

Η διάρκεια της εταιρείας ορίστηκε για ένα (1) έτος από την ημερομηνία υπογραφής από τους συμβαλλόμενους. Όπως και στην προηγούμενη σύσταση (την 2η), δεν αναφέρονταν τιμές των μεταφερομένων ειδών ούτε διαδρομές και αποστάσεις. Μετά αναφέρονταν οι όροι λειτουργίας της εταιρείας, ως επίσης και οι υποχρεώσεις του κάθε συμβαλλομένου προς αυτή. Όλες οι εργασίες θα εκτελούνταν με διαταγή του ταμία. Θα επιβαλλόταν ποινική ρήτρα 150 δραχμών υπέρ των υπολοίπων συμβαλλομένων σε όποιον αποχωρούσε από τηνεταιρεία πριν από την λήξη της. Επιπλέον τα προβλεπόμενα έσοδα για την αγορά του χαρτοσήμου προϋπολογίστηκαν στο ποσό των 11.000 δραχμών για ένα έτος. Το χαρτόσημο βάρυνε εξίσου όλους τους συμβαλλομένους. Από τις τρεις (3) παραπάνω συστάσεις εταιρειών των καραγωγέων διαπιστώνουμε το πνεύμα συνεργασίας αυτών των απλοϊκών ανθρώπων, που προσπαθούσαν να καλυτερεύσουν τις συνθήκες και τους όρους της εργασίας τους. Είχαν κατανοήσει τα πλεονεκτήματα, που είχε μια συνεργασία στη δουλειά τους χωρίς ανταγωνισμούς, αντιπαλότητες, διενέξεις και προστριβές μεταξύ τους. Πλην όμως, όπως διαπιστώνουμε από τις γραπτές συμφωνίες, ενώ ξεκινούσαν με ενθουσιασμό και με όρεξη για συνεργασία, κατά τη διάρκεια της λειτουργίας της εταιρείας όλα τα παραπάνω ατονούσαν. Πιθανοί λόγοι ήταν κάποια ατασθαλία ή κάποια αντιπαλότητα, με αποτέλεσμα να διαλύουν την εταιρεία και να συνεχίζει ο καθένας μόνος του.

(συνεχίζεται)

*απόσπασμα από το βιβλίο «Εν Ναυπάκτῳ τῇ… Μαρτυρίες καί ντοκουμέντα γιά τό χθές», του Γεώργιου Παραλίκα που δημοσιεύεται σε συνέχειες στην εφημερίδα «εμπρός»