Μαρτυρίες καί ντοκουμέντα γιά τό χθές
Του Γεώργιου Α. Παραλίκα
Ι. ΨΑΝΗΣ
Η μικρή αλλά ιστορική πηγή της Ψανής, που βρίσκεται επί της οδού Μεσολογγίου στο δυτικό μέρος της πόλης έδωσε το όνομά της στη δυτική παραλία της πόλης μας, ως επίσης και σε όλη τη συνοικία γύρω από αυτήν.
Στο πρώτο πολεοδομικό σχέδιο της Ναυπάκτου, που έγινε το 1838 αποτυπώνεται η πηγή της Ψανής και αναφέρεται ως πηγή χειμερινού νερού. Η παροχή ήταν μικρή, πλην όμως ήταν ιαματικό το νερό της κατά της παθήσεως της ψαμμίασης. Για τις ιαματικές ιδιότητες της Ψανής υπήρξε αναλυτικό ρεπορτάζ στο φύλλο με αριθμό 369/24.5.1905 της εβδομαδιαίας εφημερίδας ΑΓΓΕΛΙΟΦΟΡΟΣ, που εξεδίδετο στο Μεσολόγγι.
Συγκεκριμένα η εφημερίδα γράφει:
«…εις απόσταση πέντε (5) λεπτών από την Ναύπακτο και εις θέση Ψανή υπάρχει ιαματική πηγή κατά της ψαμμιάσεως της οποίας οι ιαματικές ιδιότητες είναι εις πάντας τους κατοίκους γνωστή. Απορούμε όμως πώς οι φίλοι Ναυπάκτιοι δεν εφρόντισαν μέχρι τούδε να διαφημίσωσι καταλλήλως μίαν τόσον ευεργετική διά την ανθρωπότητα πηγή ήτις ηδύνατο διαφημιζομένη διά των αρμοδίων επιστημόνων να καταστεί πηγή πλούτου και ευμάρειας για την πόλη της Ναυπάκτου. Καθόσον και τα μέσα της συγκοινωνίας είναι εύκολα και ολιγοδάπανα και η εν Ναυπάκτω διαμονή των πασχόντων θα ήτο ευχάριστος.
Πολλοί δε θα επροτίμων την Ναύπακτον από τα άλλα μέρη. Ελπίζουμε ότι ο νυν δραστήριος Δήμαρχος Ναυπάκτου Κ. Σισμάνης θα επισπεύσει να ενεργήσει επι του προκειμένου τα δέοντα όπως προικίσει την Ναύπακτον δι’ ενός ανεξαντλήτου πλουτοπαραγωγικού και πλουτοφόρου πόρου, μέλλοντος σπουδαίως να επιδράσει επί των οικονομικών του Δήμου, του μέλλοντος της πόλης της Ναυπάκτου και της ευμάρειας των κατοίκων».
Αυτό ήταν το ρεπορτάζ για την πηγή της Ψανής, η οποία τελικά έμεινε ανεκμετάλλευτη από τον Δήμο. Επειδή ο τότε δήμαρχος και οι μεταγενέστεροι δεν μερίμνησαν για την αξιοποίησή της, ανέλαβε ιδιώτης την εκμετάλλευση της πηγής, ο οποίος έφτιαξε λουτρά με το νερό της Ψανής για την πάθηση, που το παραπάνω άρθρο αναφέρει. Στα λουτρά εξυπηρετούντο Ναυπάκτιοι και κάποιοι ακόμα από τις κοντινές γύρω περιοχές. Συγκεκριμένα:
Τον Ιούλιο του 1929 ο Γεώργιος Σ. Πάνου, κάτοικος Ναυπάκτου υπέβαλε αίτηση στην κοινότητα της Ναυπάκτου και ζήτησε να του επιτραπεί να κάνει χρήση του νερού της Ψανής κατά τη θερινή περίοδο του (τότε) τρέχοντος έτους για την σύσταση ιαματικών λουτρών προσφέροντας ως ενοίκιο στην κοινότητα το ποσό των 500 δραχμών.
Το κοινοτικό συμβούλιο με την υπ’ αριθμ. 438/19.8.1929 απόφασή του ενέκρινε όπως επιτραπεί εις τον Γεώργιον Σ. Πάνου να κάνει χρήση του νερού της Ψανής για το σκοπό αυτό κατά τη θερινή περίοδο και επέτρεψε τη λειτουργία λουτρών, χωρίς να εμποδίζεται οιοσδήποτε θέλει να πάρει νερό από την πηγή για την οικία του.
Εκτός από την απόφαση του κοινοτικού συμβουλίου, υπάρχει και συμβ/φική πράξη219, η οποία αναφέρει χαρακτηριστικά ότι «…επιτρέπεται εις τον Γεώργιο Σ. Πάνου η χρήση του νερού της πηγής Ψανής για τη λειτουργία λουτρών κατά την θερινή περίοδο του 1929 χωρίς όμως με το δικαίωμα αυτό να αποκτά άλλο δικαίωμα πέραν αυτής της χρήσης και χωρίς να εμποδίζεται κανένας να πάρει νερό από τη βρύση για το σπίτι του». Ορίστηκε μάλιστα ως αντίτιμο το ποσό των 500 δραχμών, το οποίο κατέβαλε στο δημόσιο ταμείο για λογαριασμό της κοινότητας Ναυπάκτου. Στην πράξη αναφέρονται και άλλοι όροι, που έπρεπε να τηρεί ο ενοικιαστής Γεώργιος Σπ. Πάνου, όσο διαρκεί η μίσθωση του δικαιώματος της χρήσης της κοινοτικής πηγής. Η μίσθωση ολοκληρώθηκε ύστερα από εγκριτική διαταγή του Νομάρχου Αιτωλοακαρνανίας. Τη συμβολαιογραφική πράξη υπογράφει εκ μέρους της κοινότητας ο Π. Γ. Νόβας, κτηματίας και πρόεδρος της κοινότητας Ναυπάκτου, που αντιπροσωπεύει με την ιδιότητα του προέδρου την κοινότητα της Ναυπάκτου.
Εκτός από αυτή τη μίσθωση έχουμε και άλλες μισθώσεις τα επόμενα χρόνια, πάντα στον ίδιο μισθωτή και έτσι συνέχισαν τα λουτρά να λειτουργούν μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του ’50.
Σημειωτέον ότι στις ευεργετικές ιαματικές ιδιότητες των νερών αυτής της πηγής αναφέρεται και η Υδρογραφική Υπηρεσία του Αρχηγείου Ναυτικού. Συγκεκριμένα στις Ναυτιλιακές οδηγίες, που εξέδωσε το 1971 αναφέρεται μεταξύ άλλων ότι «Τα μεταλλικά δε ύδατα… Είναι κατάλληλα δια την ψαμμίασιν και την δυσπεψίαν».
Σύμφωνα με προφορικές μαρτυρίες υπερηλίκων κατοίκων της περιοχής της Ψανής και άλλων, λειτουργούσαν και θαλάσσια λουτρά στο ισόγειο της κατοίκιας του Γεωργίου Μαγκλάρα (κτίριο επί της οδού Μεσολογγίου, έναντι του 1ου Γυμνασίου – Λυκείου Ναυπάκτου). Το νερό το αντλούσαν από τη θάλασσα, το διοχέτευαν με σωλήνες στους λουτήρες και πρόσθεταν σε αυτό θειούχο σκεύασμα για καλύτερα αποτελέσματα.
ΙΙ. ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΛΟΥΤΡΑ
Εκτός από το κολύμπι μέσα στη θάλασσα υπήρχαν και θαλάσσια λουτρά στην παραλία, Δεν ήταν ιδιωτικά, όπως της Ψανής ή του Μαγκλάρα αλλά μπορούσε ο καθένας να τοποθετήσει λουτήρες στην παραλία, να τις γεμίσει με νερό από την θάλασσα και να κάνει το λουτρό του στην παραλία. Ίσως φαίνεται λίγο περίεργο αυτό. Εύλογα μπορεί να το χαρακτηρίσει κανείς ως ιδιορρυθμία… αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή.
Σύμφωνα με την απόφαση υπ΄ αριθμόν 19364/25.5.1931 του υπουργείου Οικονομικών συστήθηκε μια επιτροπή στη Ναύπακτο, στην οποία συμμετείχαν ο Οικονομικός Έφορος Ναυπακτίας, ο Λιμενάρχης Ναυπάκτου και ο Μηχανικός Ναυπακτίας για τον ορισμό θέσεως τοποθέτησης λουτήρων, τόσο στην παραλία της Ψανής, όσο και στην παραλία του Γριμπόβου. Με την τοποθέτηση των λουτήρων στην παραλία οι λουόμενοι έπαιρναν νερό από την θάλασσα και έκάναν θαλάσσια λουτρά.
Πράγματι η παραπάνω επιτροπή καθόρισε τις θέσεις τοποθέτησης λουτήρων στις παραλίες, τόσο στην Ψανή όσο και στο Γρίμποβο. Συνέταξαν και σχετικά διαγράμματα για την τοποθέτησή τους. Εκείνο, που είναι ενδιαφέρον, είναι το γεγονός ότι οι θέσεις αυτές τόσο στην Ψανή όσο και στο Γρίμποβο ήταν ξεχωριστές για άνδρες και γυναίκες και απείχαν μεταξύ τους περίπου 200 μέτρα. Μας έχει διασωθεί σχεδιάγραμμα της ανατολικής πλευράς της πόλης, του Γριμπόβου, όπου βλέπουμε την διάταξη των λουτήρων, ανδρών και γυναικών, ως επίσης και πώς ήταν το Γρίμποβο από οικοδομικής άποψης, καθώς επίσης και οι κοίτες των ρεόντων υδάτων της περιοχής και τα οικοδομικά τετράγωνα.
Καταρχήν φαίνεται αξιοπερίεργο το γεγονός της τοποθέτησης λουτήρων στην παραλία, τόσο κοντά στη θάλασσα! Αλλά σε κάθε περίπτωση πρέπει να λάβουμε υπόψιν το φόβο των ανθρώπων για τη θάλασσα (κύματα, αδυναμία κολύμβησης, μεγάλη κλίση του πυθμένα κ.λπ.) ως επίσης και τα αυστηρά ήθη της εποχής, που δεν επέτρεπαν την από κοινού συνύπαρξη των λουομένων ανδρών και γυναικών.
*απόσπασμα από το βιβλίο «Εν Ναυπάκτῳ τῇ… Μαρτυρίες καί ντοκουμέντα γιά τό χθές», του Γεώργιου Παραλίκα που δημοσιεύεται σε συνέχειες στην εφημερίδα «εμπρός»
