του Μητροπολίτου Ναυπάκτου καί Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου*
Ἐπειδή ὁ σοφός Ἀντισθένης γράφει «ἀρχή σοφίας ὀνομάτων έπίσκεψις» θά ἀρχίσω μέ τόν ὁρισμό τί σημαίνει «τουρισμός». Ἡ ἀγγλική λέξη tourism δηλώνει τό νά μετακινεῖται κανείς ἀπό τόπο σέ τόπο κυρίως γιά ψυχαγωγικούς λόγους. Ἀπό τήν κίνηση αὐτή δημιουργήθηκε ὁ ὅρο τουρισμός.
Ὁ ὅρος αὐτός δόθηκε καί στήν μετακίνηση ἀνθρώπων καί ὁμάδων γιά θρησκευτικούς λόγους καί ἔτσι ὡς τουρίστες ὀνομάσθηκαν οἱ περιηγητές. Ἡ ἔκφραση θρησκευτικός τουρισμός «χρησιμοποιήθηκε γιά πρώτη φορά τό 1937 ἀπό τήν Κοινωνία τῶν Ἐθνῶν, τήν προκάτοχο τοῦ Ὀργανισμοῦ Ἡνωμένων Ἐθνῶν (ΟΗΕ) προκειμένου ὅπως χαρακτηρισθοῦν ἐκεῖνοι πού ἀποδημοῦσαν πρός ξένους τόπους γιά ἕνα διάστημα περισσότερο τῶν 24 ὡρῶν»
Οἱ πρῶτοι περιηγητές-τουρίστες ἦταν οἱ Χριστιανοί, οἱ ὁποῖοι περιφέρονταν σέ διάφορους ἐκκλησιαστικούς χώρους, κυρίως ὅμως στούς Ἁγίους Τόπους, γιά νά προσκυνήσουν τά μέρη ἐκεῖνα ὅπου ἔζησε, σταυρώθηκε, τάφηκε, ἀναστήθηκε καί ἀναλήφθηκε ὁ Χριστός καί ὅπου ἔζησε καί ἡ πρώτη Χριστιανική Ἐκκλησία, καθώς ἐπίσης καί μέ μοναστικά κέντρα στά ὁποῖα ζοῦσαν Ἅγιοι, γιά νά τούς ρωτήσουν διάφορα θέματα πού τούς ἀπασχολοῦσαν. Διάφορα κείμενα τά ὁποῖα ἔχουν διασωθῆ, ὅπως τό Γεροντικό, ὁ Εὐεργετινός κ.ἄ. εἶναι χαρακτηριστικά αὐτῆς τῆς νοοτροπίας.
Οἱ μετακινούμενοι χαρακτηρίζονταν καί ὡς ἀπόδημοι, διότι ἔβγαιναν ἀπό τούς δήμους καθώς ἐπίσης καί ὁδοιπόροι, διότι ὁδοιποροῦσαν μέ τίς δύσκολες τότε συνθῆκες. Εἶναι γνωστό τό λεγόμενο Ὁδοιπορικό τῆς Αἰθερίας ἀπό τήν Δύση, πού ἦταν μιά μοναχή τοῦ 5ου αἰῶνος, ἡ ὁποία ἐπισκέφθηκε τούς Ἁγίους Τόπους καί ἔγραφε τίς ἐντυπώσεις της ἀπό τίς περιηγήσεις στήν Γερόντισσά της.
Αὐτές τίς μετακινήσεις συναντοῦμε καί σέ ἄλλα θρησκεύματα γιά ἀνάλογους σκοπούς.
Σήμερα ἔχουν προταθῆ ἄλλοι καλύτεροι ὁρισμοί, πού ἀποδίδουν περισσότερο τήν πραγματικότητα. Θεωρεῖται ὅτι ἀντί τοῦ θρησκευτικοῦ τουρισμοῦ καλύτερος ὁρισμός εἶναι ἡ ἔκφραση «προσκυνηματική περιήγηση», πού δηλώνει μιά μετακίνηση καί περιήγηση ἀπό τόπο σέ τόπο, ὄχι χάριν ψυχαγωγίας, ἀλλά χάριν προσκυνήσεως. Ἐπίσης χρησιμοποιεῖται κυρίως γιά τά Ἱεροσόλυμα ὁ ὅρος «προσκυνηματική θεωρία».
Σήμερα ὅπως ἔχει παρατηρηθῆ ὁ γενικός τουρισμός «ἀποτελεῖ μιά πολυεθνική καί πολυδιάστατη βιομηχανία, ἕνα σημαντικό στοιχεῖο κοινωνικῆς, πολιτισμικῆς, πολιτικῆς καί οἰκονομικῆς πραγματικότητος τῆς ἐποχῆς μας». Πρόκειται γιά μιά βιομηχανία τουριστική πού ἀπασχολεῖ ἕναν στούς κάθε ἐννέα κατοίκους τῆς γῆς καί ἀποφέρει πολλά κέρδη, πάνω ἀπό τρία τρισεκατομμύρια εὐρώ. Μέσα σέ αὐτή τήν πολυεθνική καί πολυδιάστατη βιομηχανία ἐντάσσεται καί ὁ θρησκευτικός τουρισμός πού γίνεται ἀφορμή γιά πλουτισμό πολλῶν παραγόντων. Διαπιστώνεται ὅτι διακινοῦνται περίπου 200 ἑκατομμύρια ἄνθρωποι γιά θρησκευτικούς λόγους καί ὁ παγκόσμιος τζίρος ἀνέρχεται στά 15 δις εὐρώ.
Εἶναι εὐνόητον ὅτι ἡ προσκυνηματική περιήγηση δέν εἶναι εὔκολη πράξη, γιατί ἐγκυμονεῖ καί πολλούς κινδύνους, ὅταν δέν διοργανώνεται κατάλληλα. Μπορεῖ νά ὠφελήση καί νά βλάψη τούς προσκυνητές. Κάνοντας λόγο γιά προσκυνηματική περιήγηση, ἐννοοῦμε κυρίως τρία πράγματα. Πρῶτον, αὐτούς πού διοργανώνουν τέτοιες ἐκδρομές-περιηγήσεις, δεύτερον, τό πρόγραμμα τῶν περιηγήσεων καί τρίτον, τούς χώρους πού φιλοξενοῦν τούς προσκυνητές.
Ἡ Ἐκκλησία ἐνδιαφέρεται ἰδιαίτερα καί γιά τούς τρεῖς αὐτούς παράγοντες, ἔχουμε καί Συνοδικόν Γραφεῖον προσκυνηματικῶν περιηγήσεων, γιατί δέν πρέπει νά βλέπη τόν ἄνθρωπο ὡς μιά ἀτομική μονάδα, οὔτε ὡς ἀντικείμενο ἐκμεταλλεύσιμο, ἀλλά ὡς ἄνθρωπο πού ἐνδιαφέρεται νά ἀντιμετωπίση τήν μοναξιά ἤ νά ἱκανοποιήση ἄλλες ἐσωτερικές ἀναζητήσεις.
Ἡ Ναυπακτία, ὅπως εἶναι γνωστόν, εἶναι ἕνας χῶρος πού συνδυάζει ὀμορφιά καί παράδοση, πολιτισμό καί σύγχρονη ζωή. Ἐπειδή ἔχω ἐπισκεφθῆ τά Ζαγοροχώρια καί τό Πήλιο, αἰσθάνομαι ὅτι ἡ Ὀρεινή Ναυπακτία εἶναι κάτι μεταξύ αὐτῶν τῶν δύο, γι’ αὐτό καί εἶναι μιά περιοχή μέ μεγάλο φυσικό πλοῦτο καί ὀμορφιά.
Συγχρόνως, ἔχει καί πολύ μεγάλη πολιτιστική καί ἐκκλησιαστική παράδοση. Ἄλλωστε ἡ Ἐκκλησία, ὅπως καί ἡ θρησκεία, εἶναι τό κέντρο τοῦ πολιτισμοῦ, κατά τόν Max Weber. Θεωρῶ ὅτι ὁ θρησκευτικός τουρισμός στήν Ναυπακτία θά πρέπει νά συνδυάζη τρία στοιχεῖα, τά μνημεῖα, τήν σύγχρονη ἐκκλησιαστική ζωή καί τήν διαχρονική παράδοση.
Διασώζονται μέχρι σήμερα πολλά καί θαυμαστά μνημεῖα τέχνης, ὅπως εἶναι ἡ Ἱερά Μονή Ἀμπελακιώτισσας, πού ἱδρύθηκε τόν 15ο αἰώνα, ἡ Ἱερά Μονή Ἁγίου Ἰωάννου Προδρόμου τῆς Βομβοκοῦς πού ἀνοικοδομήθηκε τόν 17ο αἰώνα, ἡ Παναγία ἡ Παναξιώτισσα στήν Γαυρολίμνη, ἡ ὁποία εἶναι ἔργον τέχνης τοῦ 11ου αἰῶνος καί πολλά ἄλλα διασωθέντα ἤ ἐρειπωμένα μοναστικά κέντρα, ὅπως ὁ Ἅγιος Δημήτριος Κρυονερίων, ἡ Παναγία ἡ Καβαδιώτισσα, ἡ Ἁγία Σωτῆρα στό Χρύσοβο, ἡ Παναγία Φιλοθέου Νεοκάστρου κλπ. Σημαντικό μοναστικό κέντρο εἶναι τό σπήλαιο τοῦ Ἁγίου Νικολάου Βαράσοβας, πού εἶναι σπάνιας μορφῆς Ἐγκλείστρα πού διασώζει στοιχεῖα ζωῆς ἀπό τόν 9ο μέχρι τόν 18ο αἰώνα καί ὅλο τό μοναστικό καί ἀσκητικό συγκρότημα τῆς Βαράσοβας.
Πέρα ἀπό αὐτό, πρέπει ἡ προσκυνηματική περιήγηση νά ἔχη ἐπαφή μέ τίς ἐκκλησιαστικές τελετές πού γίνονται στά μνημεῖα αὐτά, ἤτοι θεῖες Λειτουργίες στίς πανηγύρεις τους, ἱερές Παρακλήσεις στά θαυμαστά προσκυνήματα πού διατηροῦνται, ἀγρυπνίες κλπ. Αὐτό γίνεται ἰδιαίτερα στήν Ἱερά Μονή Ἀμπελακιώτισσας. Ἐπίσης, τοὐλάχιστον μιά φορά τόν χρόνο γίνεται μιά κατανυκτική θεία Λειτουργία στό σπήλαιο τοῦ Ἁγίου Νικολάου Βαράσοβας μέ πολύ κόσμο. Χαίρομαι κάθε χρόνο πού ἀνέρχομαι στό σπήλαιο καί πατῶ σέ χώρους πού ποτίσθηκαν μέ ἀσκητικούς ἀγῶνες καί ἱδρῶτες. Βέβαια πρέπει νά δοθῆ ἰδιαίτερη προσοχή στόν χῶρο αὐτό, νά γίνη προσβάσιμος καί νά ἀρχίσουν ἀναστηλωτικές ἐργασίες.
Ἀκόμη ὁ λεγόμενος θρησκευτικός τουρισμός περιλαμβάνει καί τήν συμμετοχή σέ πολιτιστικές δραστηριότητες τίς ὁποῖες διοργανώνουν οἱ πολιτιστικοί Σύλλογοι τούς καλοκαιρινούς μῆνες κατά τίς πανηγύρεις τῶν Ἱερῶν Ναῶν. Μόνο πού θά πρέπει νά προσέχουν νά μήν ἀλλοιώνουν τόν χαρακτήρα τῶν θρησκευτικῶν αὐτῶν ἐκδηλώσεων καί νά μήν δημιουργοῦν ρύπανση τοῦ περιβάλλοντος χώρου, ἀκόμη καί ἠχορύπανση.
Πάντως, θά πρέπει ὅλοι νά δραστηριοποιηθοῦν περισσότερο γιά τήν ἀξιοποίηση καί ἐνεργοποίηση αὐτοῦ τοῦ νέου φαινομένου, τῆς λεγόμενης προσκυνηματικῆς περιήγησης ἤ θρησκευτικοῦ τουρισμοῦ. Θά πρέπει νά ἀναβαθμισθῆ ἐκκλησιαστικά καί πολιτιστικά καί γιά αὐτό συγχαίρω τό παρόν Συνέδριο.
*Εἰσήγηση στό συνέδριο πού πραγματοποιήθηκε στό Ἀγρίνιο γιά τόν Προσκυνηματικό καί Ἐναλλακτικό τουρισμό, ἔλαβε χώρα στό “σκηνικό” τοῦ Κτήματος Πιθάρι στή Λίμνη Τριχωνίδα καὶ διοργάνωσε ἡ Ἕνωση Ξενοδόχων Αἰτωλοακαρνανίας.
