Του Κωνσταντίνου Πατούχα*
Πριν 50 χρόνια ξεκίνησε η σταδιακή εξέλιξη της πόλης προς την σημερινή εικόνα με όλα τα θετικά αλλά και κυρίως αρνητικά στοιχεία. Η πρώτη σημαντική βολή κατά της νεώτερης αρχιτεκτονικής κληρονομιάς έγινε με την γενική θέσπιση σε αναγκαστικό νόμο της αύξησης του συντελεστή δόμησης το 1968 και της αύξησης ύψους κτιρίων.
Η αντίδραση σημαντικών Ναυπακτίων της εποχής ήταν άμεση και με ενέργειες τους αρχικά το 1969, εξαιρέθηκαν σημαντικές εκτάσεις της πόλης (αλλά όχι όλες…) από την προσαύξηση και στην συνέχεια δρομολογήθηκαν μια σειρά δράσεων για την προστασία αλλά και οργάνωση της πόλης.
Αρχικά ο χαρακτηρισμός της ως Τόπος Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους και Ιστορικός με την παράλληλη εκπόνηση μελέτης για ένα ειδικό διάταγμα προστασίας, ο σχεδιασμός και εκπόνηση μελέτης περιμετρικού δρόμου – με τμήμα τούνελ στο Λόφο του Κάστρου – στα πλαίσια του έργου κατασκευής της Εθνικής Οδού Θερμοπύλες – Ιτέα – Ναύπακτος – Αντίρριο και όλα αυτά σε ένα ρυθμιστικό χωροταξικό σχέδιο για την βιώσιμη εξέλιξη της.
Στα πλαίσια αυτού του σχεδίου έγινε προσπάθεια να ρυθμιστεί και το φαινόμενο της αυθαίρετης δόμησης που είχε προχωρήσει κυρίως στα ανατολικά της πόλης από το χείμαρρο Σκα ως τους συνοικισμούς Δένδρο & Ξηροπηγάδου, στον σημερινό Λυγιά Ναυπάκτου.
Μη έχοντας άλλα πολεοδομικά εργαλεία ο μόνος τρόπος να ελεγχθεί ή και να θεραπευτεί η αυθαίρετη δομημένη διασπορά ήταν η ένταξη των περιοχών αυτών σε ρυμοτομικό σχέδιο. Η ρύθμιση αυτών των περιοχών ήταν ουσιαστικά το πρώτο ευρύ οικιστικό ζήτημα της Ναυπάκτου. Το Οικιστικών των άλλων…
Η ιδεατή πόλη…
Παρόλου που στην πόλη ήδη από το 1937 είχε επεκταθεί το ρυμοτομικό σχέδιο σε 1000 και πλέον στρέμματα από την Λαγκαδούλα ως το Σκα συν μια μικρή προσθήκη στον Εβραιόλακκα το 1955, (50 στρεμμάτων – βλέπε αποθήκες Συνεταιρισμού), η θεραπεία για την περιοχή του Λυγιά αντιμετωπίστηκε ως ευκαιρία για μια συνολική θεραπεία στα τότε ζητήματα της πόλης.
Καθώς στα πλαίσια του παλιότερου ρυμοτομικού δεν είχαν προβλεφθεί στο αναγκαίο βαθμό σημεία για χώρους με κοινωφελή σκοπό όπως σχολεία, νοσοκομείο, σταθμός λεωφορείων, πάρκινγκ και χώρους πρασίνου και πάρκα η νέα τότε επέκταση του σχεδίου ερχόταν να συμπληρώσει και αυτά τα κενά.
Έτσι σε μια πόλη που ουσιαστικά δεν είχε καλύψει και εφαρμόσει το 1/3 του υφιστάμενου ρυμοτομικού σχεδίου έγινε εκ νέου διπλασιασμός του με την νέα επέκταση με Προεδρικό Διάταγμα (ΠΔ)το 1978.
Από ανατολικά εντάχθηκαν οι συνοικίες Λεπτοκαρύτικα, Λυγιάς Σκα, Διαμαντεϊκα, Άγιος Νικόλαος, τμήμα του συνοικισμού Δένδρο και ως τα Μαρτσουκεϊκα. Δυτικά οι συνοικίες βόρεια της οδού Θέρμου του Κοιμητηρίου του Αγίου Στεφάνου ως την συνοικία του Αγίου Κήρυκου, η κατά μήκος δυτικά της Λαγκαδούλας περιοχή, το Γήπεδο, ο Άγιος Σπυρίδωνας, το Αλωνάκι, τα Παραλικεϊκα και το Στενό.
Σε κάθε συνοικία προβλέφθηκαν πάρκα, χώροι πρασίνου, πλατείες και σχολεία. Ανατολικά χωροθετήθηκε Σταθμός Λεωφορείων & Νοσοκομείο ενώ δυτικά έγινε πρόβλεψη επέκτασης του Σταδίου και χώρους στάθμευσης.
Σαν αρτιότητα οικοπέδων είχαμε αύξηση σε σύγκριση με το κεντρικό τμήμα της πόλης από 80 έως 150 τετραγωνικά μέτρα σε 200 με 400. Ο συντελεστής δόμησης διατηρήθηκε από 0,8 σε 1,2 ενισχύοντας την προοπτική για ποιοτική εξέλιξη των συνοικιών.
Στα οικοδομικά τετράγωνα σχεδιάστηκαν πρασιές 4 μέτρων, οδικό δίκτυο με πλάτος 12 έως 16 μέτρων και ιεράρχησή του με αναφορά και στον σχεδιασμό του τότε προβλεπόμενου περιμετρικού άξονα.
Τα προάστεια της πόλης που σχεδιάστηκαν στα τέλη της δεκαετίας του 1970 έδιναν την αίσθηση μιας ιδεατής πόλης με ποιότητες σε όλο το μήκος και πλάτος της.
Από την θεωρία στην πράξη
Δυστυχώς όπως για πολλά σε αυτήν την χώρα έτσι και εδώ, άλλο η θεωρία και άλλο η πράξη.
Οι μελέτες υλοποιήθηκαν με απαρχαιωμένα υπόβαθρα της γεωγραφικής υπηρεσίας του στρατού με συνέπεια να σχεδιάζεται μια νέα πόλη πάνω σε μια ήδη υπάρχουσα, αυθαίρετη και μη.
Χωρίς τα κατάλληλα υπόβαθρα εγκρίθηκαν με χάρτες σε κλίμακα που δεν επέτρεπε την ασφαλή εφαρμογή του σχεδίου. Μεγάλο μέρος υφιστάμενων κτισμάτων βρέθηκαν σε προβλεπόμενους δρόμους και δεσμευμένους χώρους με συγκεκριμένο σκοπό. Δυστυχώς μέχρι το 1983 δύναται να ανοικοδομούνται και νέες οικοδομές εντός δεσμευμένων χώρων, κάτι που ενίσχυε το αδιέξοδο.
Η εμβόλιμη στην τελευταία συνεδρίαση του συμβουλίου του τότε Υπουργείου Δημοσίων Έργων πριν την δημοσίευση του διατάγματος, δέσμευση χρήσεων γης στις νέες επεκτάσεις ήταν σκανδαλώδης και στην πράξη καταστροφική για την εξέλιξη και λειτουργία των περιοχών αυτών.
Η ματαίωση της υλοποίησης του περιμετρικού άξονα αποτελεί το πολεοδομικό και όχι μόνο χαρακίρι της Ναυπάκτου και οι επεκτάσεις που σχεδιάστηκαν με πρόβλεψη αυτού βραχυκύκλωσαν κυκλοφοριακά και σύρθηκαν σε γραμμική εξέλιξη επί των χαρακτηρισμένων ως εθνικών και επαρχιακών αξόνων.
Ο ετεροχρονισμένος χαρακτηρισμός της πόλης ως παραδοσιακός λίγο μετά την έγκριση του ΠΔ των Επεκτάσεων έφερε κωμικοτραγικές παρερμηνείες.
Το bras de fer Δήμου & Νομαρχίας
Η σύσταση της Πολεοδομίας του Δήμου το 1981 έφερε διγλωσσία μεταξύ της αδειοδότησης οικοδομών (Δήμος) και των έργων και της υλοποίησης του Πολεοδομικού Σχεδιασμού (Νομαρχία). Σε αυτή την διγλωσσία στήθηκε ένα ιδιότυπο bras de fer μεταξύ των δύο βαθμών αυτοδιοίκησης, που ενισχύθηκε από το 1994 με την σύσταση της αιρετής Νομαρχίας ως το 2010 ελέω Καλλικράτη.
Στα πλαίσια της πολεοδομικής ανασυγκρότησης του Τρίτση προχώρησαν μελέτες με ευθύνη της Νομαρχίας για την έγκυρη θεραπεία των επεκτάσεων, που δυστυχώς από τον Δήμο απαξιώθηκε ως διαδικασία.
Έτσι η χωροθέτηση του Διοικητηρίου στην προβλεπόμενη θέση για Νοσοκομείο, αφού είχε δρομολογηθεί το Κέντρο Υγείας στο Ξηροπήγαδο, μαζί με την χωροθέτηση κεντρικών λειτουργιών πόλης στα ανατολικά του Σκα ως ιδέες ακούστηκαν με ενδιαφέρον στην πράξη ο Δήμος προτίμησε την διατήρηση του status quo.
Οι αναγκαίες λύσεις για την σχολική στέγη δεν προχώρησαν από την Νομαρχία με την αγορά των δεσμευμένων χώρων, αντ’ αυτού είδαμε την συγκατοίκηση του 2ου & 7ου Δημοτικού, την υπέρ επέκταση του 1ου Δημοτικού, την ανυπαρξία χώρων νηπιαγωγείων, την κατασκευή ενός νέου σχολικού συγκροτήματος (3ο Γυμνάσιο, 6ο Δημοτικό, Ειδικό Σχολείο) ανατολικά στην εκτός σχεδίου, εντός έστω επικείμενων επεκτάσεων, την απαξίωση και συρρίκνωση του 3ου Δημοτικού.
Η ευθύνη της περιβαλλοντολογικής προστασίας των συνοικιών από την Νομαρχία με την οριοθέτηση (2003) και στην συνέχεια διευθέτηση των ρεμάτων Σκα, Λαγκαδούλα, Βαρειά έσκασε σαν καρπούζι από το Συμβούλιο της Επικρατείας το 2011.
Έπρεπε να ολοκληρωθεί ο νέος παρακαμπτήριος τελικά το 2007 για να απελευθερώσει τον Δήμο στο να δρομολογήσει παρεμβάσεις στους χαρακτηρισμένους άξονες.
Από την φαυλότητα στην ουσία
Οι ιδιοκτήτες ακινήτων και γης στις επεκτάσεις του 1978 είδαν να απαξιώνονται οι περιουσίες τους για σαράντα και πλέον χρόνια καθώς πλήθος αυτών ήταν δεσμευμένοι με ρυμοτομική απαλλοτρίωση ή χωρίς οικοδομησιμότητα λόγω έλλειψης δυνατότητας εφαρμογής του σχεδίου.
Μια σειρά αποσπασματικών λύσεων με σχεδόν 60 τοπικές τροποποιήσεις ως σήμερα αναδεικνύουν την φαυλότητα της όλης κατάστασης καθώς στην θέση της ιδεατής πόλης διαμορφώνεται μια συνθήκη slum για τις συνοικίες αυτές. Καταστρατηγείται ο πολεοδομικός σχεδιασμός, διαμορφώνεται οδικό δίκτυο από παλιά μονοπάτια και αποστραγγιστικές σούδες και σχεδιάζονται κάτω από χειροκροτήματα σχολεία στα πλέον ακατάλληλα σημεία.
Καθώς η πόλη εστίαζε στο Βατερλό του κέντρου αλλά και στο glamorous της Παλαιοπαναγιάς ποτέ δεν κατάλαβε την κρισιμότητα των άλλων συνοικιών.
Αυτές οι συνοικίες που ανήκαν στους άλλους διαδραματίζουν και την γέφυρα αστικής σύνδεσης και με τις επόμενες επεκτάσεις που στο μεταξύ δρομολογήθηκαν και είναι να υλοποιηθούν κάποια στιγμή με την Πράξη Εφαρμογής.
Οι προσδοκώμενες Επεκτάσεις όπως προνομιακά αποκαλούνται φτάνουν στην Βαρειά και την Ξηρόβρυση από την μια και το υπόλοιπο Δένδρο και Ξηροπήγαδο από την άλλη, σχεδιαστήκανε με αναφορά την ύπαρξη απαραίτητων λειτουργιών στις παλιότερες Επεκτάσεις του 1978.
Η λύση στο Οικιστικό των άλλων μπορεί και πρέπει επιτέλους να δρομολογηθεί με ένα restart που εκφράζεται με την συνολική αναθεώρηση του ρυμοτομικού σχεδίου τόσο για τις Επεκτάσεις του 1978 όσο και για την προβλεπόμενη Πράξη Εφαρμογής.
Μια τέτοια λύση θα μπορεί και πρέπει να έχει σκοπό πέρα από την θεραπεία των ζητημάτων, να διαδραματίσουν οι συνοικίες αυτές στο βαθμό που είναι δυνατόν και τον κρίσιμο ρόλο τους με την χωροθέτηση σημαντικών λειτουργιών όπως σχολεία, χώροι άθλησης & πρασίνου καθώς και το πλέον επίκαιρο νέο Διοικητήριο της πόλης.
*ο Κ. Πατούχας είναι διπλωματούχος Πολιτικός Μηχανικός
Από την έντυπη έκδοση της εφημερίδας «εμπρός»
