Το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο (ΚΑΣ) ενέκρινε τη μελέτη για τη στερέωση και αποκατάσταση των σπηλαιώσεων του λιμανιού της Ναυπάκτου. Πρόκειται για μία ιδιαιτέρως σημαντική εξέλιξη, καθώς η συγκεκριμένη μελέτη, που στοχεύει τόσο στην προστασία του μνημείου όσο και στην ανάδειξή του, έχει πλέον λάβει το σύνολο των απαιτούμενων εγκρίσεων. Ως εκ τούτου, έχει ανοίξει και ο δρόμος για την ένταξή του στο Ταμείο Ανάκαμψης από το Υπουργείο Πολιτισμού προκειμένου να λάβει χρηματοδότηση και να προχωρήσει η εκτέλεση του έργου.
Με δήλωσή του ο Δήμαρχος Ναυπακτίας Βασίλης Γκίζας εξέφρασε τις ευχαριστίες του, για το σύνολο των διαδικασιών που ακολουθήθηκαν, αλλά και των ενεργειών που έχουν δρομολογηθεί στο εξής, προς το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού και προσωπικά την Υπουργό Λίνα Μενδώνη, τον Αν. Διευθυντή της Διεύθυνσης Αναστήλωσης Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων Θεμιστοκλή Βλαχούλη και την Προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Αιτωλοακαρνανίας και Λευκάδος Ολυμπία Βικάτου. Όπως επεσήμανε ο κ. Γκίζας «Και το συγκεκριμένο έργο εντάσσεται στο σύνολο των προτεραιοτήτων που έχουμε θέσει για την προστασία και ανάδειξη των ιστορικών μας μνημείων, προσβλέποντας στην ενίσχυση της πολιτισμικής μας ταυτότητας και εξωστρέφειας».
Η «ε» αναδεικνύοντας τη σπουδαιότητα του έργου, αλλά και ρίχνοντας φως στην κατάσταση που τελικά είναι το μνημείο, έχει το ρεπορτάζ του θέματος, καθώς συνομίλησε με βασικά πρόσωπα που έλαβαν μέρος στην εκπόνηση της μελέτης.
Η πρώτη εικόνα
Καταρχάς συνομιλήσαμε με τον Γεώργιο Ντουνιά, διδάκτωρ Πολιτικός Μηχανικός, με ειδίκευση στη γεωτεχνική μηχανική, ο οποίος ήταν από εκείνους που έλαβαν μέρος ενεργά στις εργασίες σύνταξης της μελέτης, έχοντας με λίγα λόγια αποκομίσει γνώση τόσο για το τι ισχύει σήμερα στο λιμάνι, όσο φυσικά και για το ποιες ενέργειες θα πρέπει να γίνουν για τη θεραπεία των προβλημάτων που υπάρχουν. Όπως μας είπε, από τις υποβρύχιες αναγνωρίσεις που είχαν γίνει είχε διαπιστωθεί ότι υπάρχουν σπηλαιώσεις, τις οποίες ο ίδιος και οι συνεργάτες του διερεύνησαν, ως ένα από τα αντικείμενα της μελέτης, διαπιστώνοντας την έκτασή τους. Βάσει της εικόνας που αποκόμισαν αυτές δεν εκτείνονται κάτω από τα τείχη, αλλά αφορούν μόνο σε ένα δεύτερο τοιχίο σκυροδέματος που είχε κατασκευαστεί και το οποίο έχει αποκολληθεί από ένα άλλο αντίστοιχο.
Δεν κινδυνεύει άμεσα
«Το διερευνήσαμε, είδαμε την έκτασή του και η μελέτη το θεραπεύει τελείως, κάνοντας ένα πολύ συμπαγές κρηπίδωμα, με μοντέρνες λιμενικές μεθόδους», μας είπε ο κ. Ντουνιάς, σημειώνοντας πως το πρόβλημα ναι μεν είναι χρόνιο, όμως δεν είναι κάτι που χρίζει άμεσης επέμβασης, υπό την έννοια των πιθανών τωρινών κινδύνων για το μνημείο, αφού τέτοιοι σήμερα δεν υπάρχουν. «Δεν υπάρχει κάτι που πρέπει να αντιμετωπιστεί αύριο, αλλά πρέπει να γίνει κάποια στιγμή για να εξασφαλιστεί μακροχρόνια το λιμάνι και το μνημείο, ώστε να αποδοθεί προς χρήση και σε πολύ καλύτερη κατάσταση», μας είπε χαρακτηριστικά.
Συνεχίζοντας ο κ. Ντουνιάς μας είπε ότι θα δημιουργηθεί στην ουσία ένας διάδρομος, στο εσωτερικό του λιμανιού που θα εφάπτεται στα τείχη, όπου θα μπορεί να βαδίσει κάποιος, να δέσει ένα σκάφος, αλλά και να έχει ταυτόχρονα όλες τις απαραίτητες παροχές (πχ νερό, ρεύμα κλπ). «Όπως είναι τώρα στο δυτικό του άκρο που είναι πλακόστρωτο», μας εξήγησε, προσθέτοντας πως το ίδιο θα εκτίνεται αισθητικά και λειτουργικά σε όλο το εσωτερικό πέταλο του λιμανιού.
Η πηγή του προβλήματος
Στο ερώτημα, από που προέρχονται τα προβλήματα των σπηλαιώσεων, τόνισε ότι συνήθως δημιουργούνται από τις προπέλες και τον κυματισμό, σε ένα συνδυασμό των δύο, που η μελέτη, όμως επανέλαβε, τα αντιμετωπίζει πλήρως, δημιουργώντας την απαραίτητη προστασία. Γυρίζοντας το χρόνο πίσω, θέσαμε τις παρεμβάσεις που είχαν γίνει με τις τσιμεντοενέσεις πριν από κάποια χρόνια, για τις οποίες ο κ. Ντουνιάς μας τόνισε πως πρόκειται για μία πολύ σημαντική παρέμβαση, μέσω της κατασκευής ενός πασαλοτοίχους, η οποία έλυσε το πρόβλημα των καθιζήσεων του οδοστρώματος, λόγω του κυκλοφοριακού φόρτου, το οποίο όμως σήμερα δεν συνδέεται με το ζήτημα των σπηλαιώσεων.
Ο μελετητής, συνεχίζοντας τη συζήτησή μας, μας μίλησε και για τις άλλες δύο κατηγορίες μελετών που έγιναν, η μία εκ των οποίων αφορά στο ίδιο το τείχος εσωτερικά του λιμανιού, στο οποίο θα γίνει αποκατάσταση με τρόπους συμβατούς με το μνημείο. Η τελευταία έχει σχέση με το τμήμα πίσω από το τείχος, καθώς θα τοποθετηθούν πάσσαλοι (μέσω τσιμεντοενέσεων) σε όλο το μήκος του, αφού οι προηγούμενοι σταματούν στο τμήμα των δεύτερων σκαλοπατιών που υπάρχουν επί του κεντρικού δρόμου, παρέμβαση η οποία και θα αυξήσει την ασφάλειά του εδάφους πίσω από τα τείχη. «Έχουμε με λίγα λόγια εκπονήσει μελέτες οι οποίες αφορούν τόσο στην ασφάλεια, όσο και στην αισθητική αναβάθμιση του λιμανιού», μας είπε ο κ. Ντουνιάς, τονίζοντας πως στόχος στο δεύτερο κεφάλαιο είναι πάντα η εικόνα του να είναι συμβατή κατά το δυνατόν περισσότερο με την αρχική κατασκευή του μνημείου.
Σύντομα το κόστος των εργασιών
Το κόστος αυτών των εργασιών δεν είναι ακόμα γνωστό, θα το ξέρουμε σε περίπου δέκα ημέρες, καθώς έπρεπε πρώτα οι μελέτες να περάσουν από το ΚΑΣ, όπως και έγινε, για να ακολουθήσει ο αναλυτικός προϋπολογισμός, που θα συνοδευτεί και από τα τεύχη δημοπράτησης. Το σημαντικό όμως είναι πλέον ότι τα δύσκολα στάδια πέρασαν, με κυριότερο φυσικά το ότι άναψε το πράσινο φως από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο. Εδώ, βέβαια θα πρέπει να σημειωθεί ότι όλη η εν λόγω εργασία ανατέθηκε από τη Διεύθυνση Αναστήλωσης Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων, και τον κ. Θεμιστοκλή Βλαχούλη συγκεκριμένα, που είναι αναπληρωτής Διευθυντής της, έχοντας φυσικά σε όλη αυτή την πορεία και την συνεχή εποπτεία της Προϊσταμένης της Εφορείας Αρχαιοτήτων Αιτωλοακαρνανίας και Λευκάδος, Ολυμπίας Βικάτου.
Τοίχος ενετικής περιόδου
Επόμενος με τον οποίο συζητήσαμε είναι ο Μιχάλης Παπαβαρνάβας, ο οποίος συμμετείχε στην εκπόνηση της αρχιτεκτονικής μελέτης. «Αυτό που θεωρούσαμε, ότι υπάρχουν σοβαρές σπηλαιώσεις, ότι το λιμάνι… πέφτει, αυτό δεν ισχύει, όπως συνάγεται ως συμπέρασμα από τις αυτοψίες που έγιναν», ήταν τα πρώτα λόγια που μας είπε, βάζοντας αυτή την ενότητα στα πολύ θετικά συμπεράσματα. Το δεύτερο, επίσης αρκετά σημαντικό αφορά στο πότε κατασκευάστηκε το τείχος. Όπως μας είπε, υπήρχε η παρανόηση ότι είναι πολύ νεότερης κατασκευής, πολλοί μιλούσαν για το 19ο αιώνα, κυρίως μέσω της ανάλυσης μίας γκραβούρας που υπάρχει του 1874. «Από τη παρατήρηση στα κονιάματα είναι τουλάχιστον της ενετικής περιόδου», τόνισε ο κ. Παπαβαρνάβας, προσθέτοντας πως για τους 5 αιώνες ζωής που έχει, αλλά και την καταπόνηση που έχει υποστεί από πολλούς παράγοντες στο πέρασμα του χρόνου, τα προβλήματά του είναι ελάχιστα.
Μία σημαντική υποδομή
Έκανε και αυτός αναφορά στο διάδρομο που στην ουσία θα κατασκευαστεί, αποτελώντας τη συνέχεια αυτού που σήμερα βρίσκεται στο δυτικό άκρο, και θα επεκταθεί σε όλο το τόξο του λιμανιού εσωτερικά, όντας προσβάσιμος ώστε να κινείται κάποιος από τον Ανεμογιάννη έως και το φάρο, έχοντας πλάτος 2.3 μέτρα. Θα είναι πλακοστρωμένος με ορθογωνισμένους λίθους, για να ταιριάζει με την ανάπλαση, καθώς και ασβεστόλιθους, ενώ έχει υπάρξει μέριμνα να περάσουν οι αγωγοί, ώστε στη συνέχεια ο δήμος ή το Λιμενικό Ταμείο να περάσει τα απαραίτητα δίκτυα (νερό, ρεύμα κλπ) για να εξυπηρετούνται τα σκάφη.
Το μεντένι
Η επόμενη αρχιτεκτονική παρέμβαση που θα γίνει αφορά, όπως μας είπε ο κ. Παπαβαρνάβας, τις σκάλες που υπάρχουν και τις αποβάθρες ως προέκταση αυτών, καταστώντας τες και αυτές αισθητικά ενιαίες με το όλο μνημείο, κάνοντας φυσικά και εργασίες ενίσχυσης της ασφάλειας όπου απαιτούνται, μιας και σε ορισμένα σημεία έχει φανεί ο οπλισμός. Τέλος, και όσον αφορά το τείχος, το οποίο είναι αρμολογημένο με τσιμεντοκονίαμα, αυτό θα καθαιρεθεί και θα αρμολογηθεί εκ νέου. «Μιλάμε στην ουσία για ήπιες αισθητικές παρεμβάσεις, οι οποίες όμως θα κάνουν το λιμάνι σίγουρα πιο όμορφο», τόνισε ο Μ. Παπαβαρνάβας, καταλήγοντας με το κομμάτι του πεζουλιού, αυτό που όλοι σήμερα ονομάζουμε μεντένι. Εκεί, παρότι τέθηκε το ζήτημα να καθαιρεθεί, τελικά θα διατηρηθεί, αφού στα 70 περίπου χρόνια ζωής που έχει, αφενός έχει συνδεθεί στη συνείδηση του κόσμου με το χώρο, αφετέρου όμως έχει αποδεχτεί και πολύ λειτουργικό παρουσιάζοντας ελάχιστα προβλήματα, τα οποία και θα διορθωθούν.
«Συνολικά έγινε μία πολύ καλή τεκμηρίωση του μνημείου και στόχος μας είναι αναβάθμισή του αισθητικά», μας είπε καταλήγοντας, κάνοντας αναφορά και στα υπόλοιπα πρόσωπα που εργάστηκαν στο δικό του τομέα, και πιο συγκεκριμένα στον Σωτήρης Παράσχου, στην Πελαγία Σπυριδωνίδου που ήταν στην ομάδα σχεδιασμού, καθώς και στην εταιρεία Χαρτομετρία, και τους Σπύρο και Κώστα Σύψα, οι οποίες έκαναν την τοπογραφική μελέτη.
Το λιμάνι τοπόσημο
«Ο ενετικός Λιμένας της Ναυπάκτου αποτελεί, τοπόσημο για την περιοχή και έναν από τους σπουδαιότερους κλειστούς λιμένες, καθώς η ύπαρξή του, ως πολεμικό λιμάνι, τεκμηριώνεται κατά την περίοδο των κλασικών χρόνων, ενώ χρησιμοποιήθηκε ως ναυτική βάση και από τους Ρωμαίους», ήταν τα πρώτα λόγια που μας είπε η Ολυμπία Βικάτου, Προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Αιτωλοακαρνανίας και Λευκάδος, συνεχίζοντας: «Τη σημερινή του μορφή αποκτά στις αρχές του 15ου αιώνα από τους Ενετούς και αργότερα δέχθηκε Οθωμανικές προσθήκες. Αρκετές και σημαντικές όμως είναι και οι επεμβάσεις και αλλοιώσεις που έλαβαν χώρα στα νεότερα χρόνια, για να γίνει εμπορικό λιμάνι, ώστε να εξυπηρετήσει τις ανάγκες της εποχής του, από τα τέλη της δεκαετίας του 1930, με την τελευταία και πιο ουσιαστική παρέμβαση να ανάγεται στις αρχές τις δεκαετίας του 1990. Αυτή έγινε κατόπιν έγκρισης από το Υπουργείο Πολιτισμού και τις αρμόδιες υπηρεσίες του, κατά τα έτη 1991-1994, οπότε και κατασκευάστηκε για λόγους προστασίας του ένας πασσαλότοιχος στα ανάντη, ο οποίος παρέχει αποτελεσματική προστασία».
Η ανάγκη του έργου
Ερχόμενη στο τώρα, μας ανέφερε: «Η σύνταξη μίας νέας μελέτης για την συνολική αντιμετώπιση όλων των προβλημάτων που έχουν διαπιστωθεί τα τελευταία χρόνια στον λιμένα, αποτελούσε πάγιο αίτημα της Εφορείας μας και του Δήμου, και είχαν γίνει αρκετές προσπάθειες τα τελευταία χρόνια, οι οποίες εντατικοποιήθηκαν από το 2017 και εξής με στενή συνεργασία της Εφορείας μας, της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων και της Διεύθυνσης Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων (ΔΑΒΜΜ). Αυτές πρόσφατα ευοδώθηκαν μετά από στενή συνεργασία και συνεννοήσεις με την αρμόδια ΔΑΒΜΜ και του Προϊσταμένου της κ. Θ. Βλαχούλη, με τον οποίο πραγματοποιήσαμε σειρά αυτοψιών και συναντήσεων και με τον Δήμαρχο κ. Β. Γκίζα. Η ΔΑΒΜΜ ανέθεσε την σύνταξη της μελέτης, «Λήψη μέτρων στερέωσης και αποκατάστασης του κεντρικού τμήματος του ενετικού λιμένα της Ναυπάκτου, η οποία εκπονήθηκε από τους ΕΔΑΦΟΣ ΑΕ και τον Σ. Παράσχου, Αρχιτέκτονα Μηχανικό, ενώ από το Υπουργείο Πολιτισμού και την ΔΑΒΜΜ έχει δρομολογηθεί η ένταξη του έργου στο Ταμείο Ανάκαμψης».
Για το σκοπό της μελέτης μας ανέφερε ότι στόχος είναι η αποκατάσταση, στερέωση και αναβάθμιση του λιμένα προβλέποντας παρεμβάσεις που αφορούν σε:
«Συντήρηση του πεταλόσχημου τείχους με καθαίρεση των παλιών και τοποθέτηση νέων αρμολογημάτων και ενεμάτων, ενίσχυση του εδάφους στα ανάντη του τείχους με ενέματα, προσεκτικό καθαρισμό και εξυγίανση του πυθμένα του λιμένα στη βάση των κρηπιδωμάτων, αντικατάσταση του νεότερου κρηπιδώματος με νέα προκατασκευασμένα τμήματα, κατασκευή νέου καταστρώματος από φυσικούς ορθογώνιους λίθους και προμήθεια νέου εξοπλισμού του λιμένα. Επίσης, θα αποκατασταθούν οι ρηγματώσεις του τείχους και θα γίνουν αποστραγγιστικές διατρήσεις για την αντιμετώπιση ανάβλυσης υδάτων. Λόγω της ύπαρξης διάσπαρτων στοιχείων του αρχαίου λιμένα (λίθοι, λαξευμένοι δόμοι) και της πιθανότητας εντοπισμού τμημάτων του κατά τις εργασίες, το έργο θα γίνει υπό συνεχή αρχαιολογική επίβλεψη με την πρόσληψη αντίστοιχου προσωπικού».
Το πράσινο φως του ΚΑΣ
«Κατά την συνεδρίαση της 31-8-21 του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου, η μελέτη εξετάστηκε και εγκρίθηκε μετά από θετική εισήγηση της ΔΑΒΜΜ και τη σύμφωνη γνώμη της Υπηρεσίας μας και της συναρμόδιας Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων», συνέχισε η Προϊσταμένη της Αρχαιολογίας, προσθέτοντας: «Δεν θα αναφερθώ περισσότερο σε λεπτομέρειες της μελέτης, αλλά θα ήθελα να τονίσω ότι πρόκειται για ένα πολύ σημαντικό βήμα για την προστασία και την ανάδειξη του ενετικού λιμένα. Η εφαρμογή της μελέτης θα είναι ένα πολύ σημαντικό έργο, που θα υλοποιήσει η Διεύθυνση Αναστήλωσης Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων, το οποίο θα συμπληρώσει το σπουδαίο έργο συντήρησης, στερέωσης, αναστήλωσης και ανάδειξης των τειχών της Ναυπάκτου, που υλοποιείται τα τελευταία χρόνια από την Εφορεία μας μέσω προγραμμάτων Interreg και Leader, τα οποία είναι σε πλήρη εξέλιξη».
Και κατέληξε: «Προσωπικά, θα ήθελα να εκφράσω τις θερμές μου ευχαριστίες στους συνεργάτες της Εφορείας μας, στις συναρμόδιες Υπηρεσίες του ΥΠΠΟΑ, στην ΔΑΒΜΜ και ιδιαίτερα στον κ. Βλαχούλη για τη συνεργασία, στην Δ/νση Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων, στον Δήμαρχο κ. Β. Γκίζα για όλες τις διευκολύνσεις και βεβαίως στην πολιτική ηγεσία του Υπουργείου μας, για τη συνεχή στήριξη στο έργο μας, την επίσπευση και τον συντονισμό όλων των απαιτούμενων διαδικασιών για την ένταξη και χρηματοδότηση του έργου».
