Μαρτυρίες καί ντοκουμέντα γιά τό χθές
Του Γεώργιου Α. Παραλίκα
ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΕΡΓΑ
Κατασκευή διαφόρων άλλων έργων.
Ο Δήμαρχος Ναυπακτίδος το 1886 έκανε, με την υπ’ αριθμ. 1201/1886 Διακήρυξη, διαγωνισμό μειοδοτικής δημοπρασίας για τα παρακάτω σημειούμενα έργα:
- Διοχέτευσις ποσίμου ύδατος εκ της θέσεως Μανδήλως της περιφερείας του χωρίου Σκάλας κειμένης, διά σιδηρών σωλήνων και εξωτερικού υδραγωγείου προς μεταφοράν εν τω χωρίω της Σκάλας.
- Η κατασκευή μεγάλης πλατείας εντός του φρουρίου της ενταύθα πόλεως (πρόκειται για την πλατεία Λιμένος).
- Ετέρας μικράς πλατείας εις το ανατολικόν προάστιον αυτής (πρόκειται για τη μικρή πλατεία που υπήρχε μπροστά από το σπίτι του Νόβα και ανατολικά του δημαρχειακού καταστήματος).
- Κατασκευή μίας υπονόμου θολωτής εν τη αυτή θέσει.
- Ισοπέδωσις και διευθέτησις της οδού από την ανατολικήν μεσημβρινήν πλευράν της μικράς πλατείας μέχρι της παραλίας (σημερινή οδός Πάνου Νόβα).
- Ρυμοτομία της οδού από τα κρεοπωλεία μέχρι της γωνίας του μεγάλου κήπου (περιβολίου) της Βασιλικής Αθανασιάδου.
- Η κατεδάφισις της παρά τον Ναόν Αγίου Δημητρίου υπαρχούσης παλαιάς κρήνης ως και η κατασκευή κλίμακος παραπλεύρως της κατεδαφισθείσης κρήνης.
- Η κατασκευή και εν γένει αποπεράτωση του ημιτελούς Δημοτικού Σχολείου εν τω χωρίω Γαυρολίμνης.
Για τα παραπάνω έργα το μέγιστο ύψος της προσφοράς ορίστηκε εις 18.922,78 δραχμάς, σύμφωνα με τον προϋπολογισμό του Επαρχιακού Μηχανικού Αντωνίου Κωνσταντινίδη. Κάθε μειοδότης κατά τη δημοπρασία είχε τη δυνατότητα να μειοδοτήσει για όλα τα παραπάνω έργα συνολικά ή για κάθε ένα ξεχωριστά. Η δημοπρασία θα γινόταν στο συνηθισμένο τότε τόπο των δημοτικών δημοπρασιών, στο καφενείο του Ηλία Αναδιώτη. Θα άρχιζε στις 26 Δεκεμβρίου και θα έληγε στις 28 του ιδίου μήνα του 1886.
Παράλληλα με την παραπάνω Διακήρυξη έχουμε σε σύντομο χρονικό διάστημα νέα Διακήρυξη, η οποία είχε αριθμό πρωτοκόλλου 256 και έγινε στις 21/2/1887. Σ’ αυτή τη διακήρυξη εκτίθενται σε μειοδοτική δημοπρασία μερικά έργα από την προηγούμενη και μερικά νέα, ήτοι:
- Κατασκευή μίας μεγάλης πλατείας εις το δυτικόν μέρος της πόλεως Ναυπάκτου εντός του φρουρίου. Πρόκειται για την πλατεία του Λιμένος, έργο που είχε προκηρυχτεί και στην προηγούμενη διακήρυξη με α/α 2.
- Κατασκευή ετέρας ομοίας πλατείας εις το ανατολικόν προάστειον της αυτής πόλεως, μεθ’ενός υπονόμου θολωτού υπό την ανατολικήν πλατείαν ως και ισοπέδωσις και διευθέτησις της οδού από την ανατολικήν και μεσημβρινήν πλευράν της πλατείας μέχρι της παραλίας. Πρόκειται για την πλατεία που βρίσκεται το άγαλμα του Ευθυμίου Βαρδακουλά και την οδό Πάνου Νόβα (α/α 3, 4).
- Η κατασκευή σωληνωτού μολύβδινου υδραγωγείου εις τον οικισμό Αφροδίτη.
- Η κατασκευή υδραγωγείου σωληνωτού εις το χωρίον Σκάλα. Το έργο προκηρύχτηκε με την προηγούμενη Διακήρυξη με α/α
- Δεν βρέθηκαν στοιχεία που να δικαιολογούν την επαναπροκήρυξη.
Τα παραπάνω έργα προκηρύχτηκαν με τους εξής όρους: Για τα έργα της νέας Διακήρυξης Νο 1 και 2 η δαπάνη προϋπολογίστηκε σε 8.571 δραχμές. Για το έργο Νο 3 σε 7.009,37 δραχμές, σύμφωνα με τους υπολογισμούς του Επαρχιακού Μηχανικού Αντωνίου Κωνσταντινίδη.
Κάθε μειοδότης κατά την δημοπρασία, όπως και για τα προηγούμενα έργα, είχε τη δυνατότητα να μειοδοτεί για όλα μάζι ή για καθένα ξεχωριστά. Και σε αυτή την περίπτωση, η δημοπρασία θα γινόταν στο καφενείο του Ηλία Αναδιώτη. Θα άρχιζε στις 6 Μαρτίου και θα έληγε στις 8 του ιδίου μηνός του 1887, ήτοι από ημέρας Κυριακής, 10:00 έως 12:00 π.μ. καθημερινώς.
Από τις παραπάνω διακηρύξεις και τις μειοδοτικές δημοπρασίες έχουμε αναθέσεις μόνο για μερικά έργα. Συγκεκριμένα έχουμε τις εξής αναθέσεις με τις αντίστοιχες συμβολαιογραφικές πράξεις εργολαβικά:
Κατασκευή και αποπεράτωση Δημοτικού Σχολείου Γαβρολίμνης
Με συμβολαιογραφική πράξη – εργολαβικό233 μεταξύ του Δημητρίου Φαρμάκη, Δημάρχου Ναυπακτίδος, και του Νικολάου Γερακούλη, τέκτονος από την Ήπειρο, διαμένοντος ενταύθα, έγινε ανάθεση του παραπάνω έργου στο Νικόλαο Γερακούλη. Το έργο είχε προϋπολογιστεί για το ποσόν των 1.236,73 δραχμών, σύμφωνα με τον προϋπολογισμό του Επαρχιακού Μηχανικού Αντωνίου Κωνσταντινίδη. Κατά την προσφορά του μειοδότη δεν αναφέρεται έκπτωση και έτσι ο εργολάβος ανέλαβε την εκτέλεση σύμφωνα με τον προϋπολογισμό. Και σε αυτή την περίπτωση, αναφέρονται οι όροι της εργολαβίας, οι ποινικές ρήτρες προς τον εργολάβο σε περίπτωση αθέτησης της συμφωνίας κ.λπ. Στο εργολαβικό αναφέρεται ως εγγυητής του εργολάβου έναντι του Δήμου ο Ανδρέας Π. Ανδρεόπουλος, κτηματίας, κάτοικος Ναυπάκτου, που ανέλαβε όλες τις υποχρεώσεις του εργολάβου έναντι του Δήμου σε περίπτωση αθέτησης της συμφωνίας.
Άλλα έργα
α. Ρυμοτομία της οδού από κρεοπωλεία μέχρι την γωνία του μεγάλου κήπου της Βασιλικής Αθανασιάδου.
β. Ανακατασκευή κρήνης πλησίον Ι. Ν. Αγίου Δημητρίου.
γ. Κατασκευή πλατειών στο ανατολικό και δυτικό μέρος της πόλης.
Για το πρώτο έργο αυτό έχουμε συμβολαιογραφική πράξη – εργολαβικό234 μεταξύ του Δημάρχου Ναυπακτίδος Δημητρίου Φαρμάκη και του Ζώη Κολοκύθα, κτηματία, κατοίκου του χωριού Ελετσού (Ελατού). Ο εργολάβος Ζώης Κολοκύθας ανέλαβε να εκτελέσει τα παραπάνω έργα, η δαπάνη των οποίων προϋπολογίστηκε στο ποσό των 1.130,30 δραχμών, σύμφωνα με τον προϋπολογισμό του Αντωνίου Κωνσταντινίδου, και στον οποίο δεν έγινε καμία έκπτωση.
Ένα από τα έργα ήταν η ρυμοτομία της οδού από τα κρεοπωλεία μέχρι τη γωνία του μεγάλου κήπου της Βασιλικής Αθανασιάδου. Πρόκειται για τη σημερινή οδό Μανασσή, που αρχίζει από την οδό Αθηνών και καταλήγει στην παραλία ανατολικά του Ναού της Αγίας Παρασκευής. Για τον ορισμό της οδού χρησιμοποιεί δύο (2) θέσεις. Τη θέση «κρεοπωλεία», όπου υπήρχαν ξύλινα παραπήγματα, που στεγάζονταν τα κρεοπωλεία της εποχής, στη σημερινή οδό Μανασσή. Την πληροφορία για την ύπαρξη των κρεοπωλείων αυτών την έχουμε από συμβολαιογραφική πράξη235, που έκαναν οι κρεοπώλες της Ναυπάκτου για σύσταση εταιρείας. Στην πράξη αυτή αναφέρεται ότι τα τότε υπάρχοντα κρεοπωλεία βρίσκονταν στην ανατολική πλευρά της πόλης στο δρόμο προς τη θάλασσα. Η δεύτερη θέση, η οποία αναφέρεται στην πράξη, είναι η γωνία του μεγάλου κήπου της Βασιλικής Αθανασιάδου. Αυτή μας γίνεται γνωστή από σχετικό ρυμοτομικό σχέδιο οικοπέδων του 1893 του μηχανικού Π. Θεοχάρη. Το σχέδιο αποτυπώνει την περιοχή μεταξύ των σημερινών οδών Κ. Μανασσή και Επαμ. Αρβανίτη, ως επίσης από την οδό Αθηνών μέχρι την οδό Αποκαύκου, καθώς και τους παράλληλους δρόμους ως προς τις δύο, τελευταίες, προαναφερόμενες οδούς. Στους όρους των υποχρεώσεων, που επισυνάπτονται στην συμβολαιογραφική πράξη – εργολαβικό σχετικά με τη ρυμοτομία της οδού περιλαμβανόταν η κατεδάφιση διαφόρων περιβολοτοιχίων (φρακτών), η κοπή διαφόρων δένδρων, η εκχωμάτωση διαφόρων σημείων, η επιχωμάτωση των κοιλωμάτων και εν γένει η ισοπέδωση ομοιομόρφως της οδού καθ’ όλο το μήκος. Τέλος θα γινόταν και συμφωνία επί τόπου με το μηχανικό του έργου για τη διευθέτηση των ομβρίων υδάτων.
Το δεύτερο έργο αφορά στη βρύση και στις σκάλες κάτω από τον Ιερό Ναό Αγίου Δημητρίου προς το Στενοπάζαρο. Πριν αναφερθούμε στο έργο, πρέπει να κάνουμε γνωστό ότι σύμφωνα με το τοπογραφικό σχέδιο του γεωμέτρη Ν. Σέχου, που έγινε το 1876, ο μεν πλάτανος βρισκόταν στην μέση του σημερινού δρόμου, η δε βρύση λίγο πιο κάτω από τον πλάτανο, περίπου στην άκρη του δρόμου. Το έργο προέβλεπε την κατεδάφιση της βρύσης, την τοποθέτηση νέας πιο κάτω και την κατασκευή πέτρινης κλίμακας στη θέση, που είναι σήμερα. Η κοπή του πλατάνου έγινε αργότερα και φυτεύθηκε άλλος στο σημείο που υπάρχει μέχρι σήμερα236. Υπάρχει μάλιστα και γραπτή μαρτυρία, που το επιβεβαιώνει: Είναι η ίδια η συμβολαιογραφική πράξη – εργολαβικό, που μας πληροφορεί ότι η κατεδάφιση της βρύσης έπρεπε να γίνει με μεγάλη προσοχή για να μην υποστούν βλάβη οι λαξευμένοι λίθοι, οι οποίοι θα επαναχρησιμοποιούνταν στην κατασκευή της κλίμακας. Εάν οι λίθοι δεν επαρκούσαν για την ολοκλήρωσή της τότε ο εργολάβος αναλάμβανε την υποχρέωση να προμηθεύσει άλλους λαξευμένους, για τους οποίους επρόκειτο να πληρωθεί με δέκα (10) δραχμές ανά τρέχον μέτρο. Τέλος αναφέρονται οι όροι καλής εργολαβίας, ο χρόνος έναρξης και αποπεράτωσης του έργου, οι ποινικές ρήτρες και άλλα. Ως εγγυητής του εργολάβου έναντι του Δήμου σε περίπτωση εγκατάλειψης του έργου εκ μέρους του εργολάβου, αναφέρεται ο Σπυρίδων Παπαδογιάννος, κτηματίας, κάτοικος Ναυπάκτου.
Το τρίτο έργο ήταν «…η κατασκευή μεγάλης πλατείας στο δυτικό μέρος, εντός του φρουρίου, και ετέρας ομοίας εις το ανατολικό προάστειο της αυτής πόλεως, μεθ’ενός θολωτού υπονόμου υπό την ανατολικήν πλατείαν, ως και ισοπέδωσις και διευθέτησις της οδού από την ανατολικήν και μεσημβρινήν πλευράν της πλατείας, μέχρι της παραλίας».
Για την κατασκευή του παραπάνω έργου συντάχθηκε συμβολαιογραφική πράξη – εργολαβικό237, σύμφωνα με την οποία ο Γεώργιος Σπυρόπουλος, εργολάβος Δημοσίων έργων, κάτοικος Ναυπάκτου, αναλαμβάνει την εκτέλεση των παραπάνω έργων προϋπολογισμού 8.571,85 δραχμών, τα οποία αναλαμβάνει να εκτελέσει έναντι του ποσού των 8.400,41 δραχμών δίνοντας έκπτωση 171,44 δραχμές, ποσοστό δηλαδή 2%. Ο εργολάβος όφειλε να εκτελέσει κατά γράμμα το σχεδιάγραμμα που προϋπήρχε, και που, δυστυχώς, δεν βρέθηκε για να έχουμε μια πλήρη εικόνα του έργου. Οι εργασίες που επρόκειτο να γίνουν σύμφωνα με την συγγραφή των υποχρεώσεων ήταν για το μεν πρώτο η ευθυγράμμιση των πλευρών της πλατείας και η ισοπέδωση του χώρου, και για το δεύτερο, που ήταν η κατασκευή ετέρας μικράς πλατείας, η κατασκευή θολωτού υπονόμου και η διευθέτηση οδού από την Πλατεία μέχρι τη θάλασσα. Στη συγγραφή των υποχρεώσεων δεν αναφέρεται με σαφήνεια για ποια πλατεία πρόκειται. Ίσως να φαίνεται στο σχετικό σχεδιάγραμμα, το οποίο όμως δεν έχει βρεθεί. Από την περιγραφή του δρόμου εικάζεται ότι πρόκειται για το χώρο, που είναι ανατολικά του σημερινού κτιρίου του Δήμου και στη συμβολή των οδών Ιλάρχου Τζαβέλλα και Παναγιώτη Νόβα. Αυτό βέβαια το αναφέρουμε με κάποια επιφύλαξη. Πάντως η αρχή του θολωτού υπονόμου βρίσκεται στο φρούριο που είναι εκεί κοντά, ο δε κάθετος δρόμος προς τη θάλασσα είναι η σημερινή οδός Παν. Νόβα.
Στη συμβολαιογραφική πράξη – εργολαβικό αναφέρονταν αναλυτικά οι όροι της εργολαβίας, ο χρόνος έναρξης και περάτωσης των έργων, οι ποινικές ρήτρες, ο τρόπος πληρωμής του εργολάβου και λοιπά. Ως εγγυητής έναντι του Δήμου σε περίπτωση εγκατάλειψης του έργου από τον εργολάβο ορίστηκε ο Ηλίας Αναδιώτης, καφεπώλης, κάτοικος Ναυπάκτου.
*απόσπασμα από το βιβλίο «Εν Ναυπάκτῳ τῇ… Μαρτυρίες καί ντοκουμέντα γιά τό χθές», του Γεώργιου Παραλίκα που δημοσιεύεται σε συνέχειες στην εφημερίδα «εμπρός»
