Μαρτυρίες καί ντοκουμέντα γιά τό χθές
Του Γεώργιου Α. Παραλίκα
(συνέχεια από το προηγούμενο)
ΣΧΟΛΕΙΑ
Ι. ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΣΧΟΛΕΙΑ
Μία από τις προτεραιότητες, μετά την απελευθέρωση της πόλης από τον τουρκικό ζυγό, ήταν η λειτουργία σχολείου. Το πρώτο σχολείο λειτούργησε στο τέλος του 1829 ή στις αρχές του 1830 με πρώτο δάσκαλο τον Ιωάννη Χρυσοβέργη σ’ ένα τούρκικο κτίριο, αφού πρώτα επισκευάστηκε.
Το κτίριο βρισκόταν επί της οδού Σταμ. Σταματίου. Ο χώρος αυτός είναι σήμερα ιδιοκτησίας των κληρονόμων του Κωνσταντίνου Γρ. Ράπτη, όπως προκύπτει από το παραχωρητήριο του Ελληνικού Δημοσίου183, σύμφωνα με το οποίο ο χώρος παραχωρήθηκε, ως οικόπεδο πλέον, στον Παναγιώτη Νόβα. Το οικόπεδο ήταν έκτασης 470,77 τ.μ. και παραχωρήθηκε από το Ελληνικό Δημόσιο έναντι του ποσού των 725 δραχμών. Σύμφωνα με το παραπάνω παραχωρητήριο στο οικόπεδο αυτό υπήρχε το κατεδαφισθέν διδακτήριο Αρρένων της πόλης και είχε τα εξής όρια και διαστάσεις:
Προς Ανατολάς: Με οικόπεδο Β. Μπουκουβάλα 13,00 μ.
Προς Δυσμάς: Με οικόπεδο και οικία Αποστ. Ρήγα 21,20 μ.
Προς Βορράν: Με δημόσιο δρόμο (σήμερα οδός Σταμ. Σταματίου) 31,00 μ.
Προς Νότον: Με οικοδομή Αντ. Φωστήρα και Γρηγ. Ράπτη 25,00 μ.
Όπως αναφέραμε, στο σχολείο φοιτούσαν μόνο αγόρια. Δημοτικό σχολείο για κορίτσια άρχισε να λειτουργεί πολύ αργότερα, στις αρχές της δεκαετίας του 1860. Τα στοιχεία για την λειτουργία Δημοτικού Σχολείου Θηλέων στη Ναύπακτο προκύπτουν από το Φ.Ε.Κ.184, όπου δημοσιεύτηκε καταστατικός πίνακας της “Δημοτικής ή Στοιχειώδους Εκπαίδευσης” για την Ελλάδα και για το έτος 1867. Για την επαρχία Ναυπακτίας αναφέρεται η λειτουργία 13 Δημοτικών Σχολείων Αρρένων με 484 μαθητές συνολικά και ενός (1) Δημοτικού Σχολείου με 53 μαθήτριες. Προφανώς, 1 από τα 13 σχολεία Αρρένων είχε ως έδρα τη Ναύπακτο και τα υπόλοιπα βρίσκονταν σε διάφορα χωριά της επαρχίας, στα μεγαλύτερα χωριά, χωρίς να τα κατονομάζει. Το μοναδικό σχολείο Θηλέων ήταν προφανώς της Ναυπάκτου.
Το Δημοτικό Σχολείο Αρρένων παρέμεινε και λειτούργησε στο χώρο που αναφέραμε πιο πάνω μέχρι το 1889, όταν το κτίριο εγκαταλείφθηκε λόγω επικινδυνότητας. Από τότε το κτίριο το χρησιμοποιούσε ο Δήμος και το ενοικίαζε για αποθήκη σε διάφορους εμπόρους της πόλης. Τέλος το κτίριο κατεδαφίστηκε και το 1907 ο χώρος παραχωρήθηκε ως οικόπεδο σε ιδιώτη (Π. Νόβα). Το 1889 με συμβολαιογραφική πράξη185 ο Ειρηνοδίκης Ναυπάκτου Δημήτριος Παπανικολάου, ως εκπρόσωπος του Υπουργείου Εκκλησιαστικών και Δημοσίας Εκπαίδευσης, ενοικίασε την ανώγειο οικία του Σπυρίδωνος Αθ. Κοκκίνη, που βρισκόταν στην μεσημβροδυτική συνοικία της πόλης, για την στέγαση του Δημοτικού Σχολείου Αρρένων Ναυπάκτου. Στη συμβ/φική πράξη αναφέρονται ακόμα οι όροι της ενοικίασης, ως επίσης και το μίσθωμα, που ορίζεται σε 65 δραχμές το μήνα για πέντε (5) χρόνια.
Το σχολείο στεγάστηκε στο οίκημα αυτό μέχρι το 1897. Επειδή όμως είχε πολλές ελλείψεις και ήταν ακατάλληλο, ενοικιάστηκε νέο κτίριο. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με συμβολαιογραφική πράξη186 ο τότε Δήμαρχος Ναυπακτίδος Δημήτριος Φαρμάκης ενοικίασε την ανώγειο οικία του Ιωάννη Φράγκου, κτηματία, στο ανατολικό προάστιο της πόλης. Πρόκειται για την οικία του κ. Δημητρίου Τριανταφύλλου του Ιωάννου, που βρίσκεται στην οδό Δημητρίου Ψαρρού στην παραλία. Στη συμβολαιογραφική πράξη αναφέρονται οι απαραίτητες επιδιορθώσεις και τροποποιήσεις, που έπρεπε να γίνουν στο κτίριο. Επίσης αναφέρονται οι όροι της ενοικίασης, ως και το μηνιαίο μίσθωμα, που καθορίστηκε στις 60 δραχμές. Το κτίριο ενοικιάστηκε για οκτώ (8) χρόνια. Το σχολείο στεγάστηκε στην οικία αυτή μέχρι που χτίστηκε το σημερινό 1ο Δημοτικό Σχολείο Ναυπάκτου και στεγάστηκε εκεί πλέον το Δημοτικό Σχολείο Αρρένων της πόλης κατά το έτος 1905.
Αξίζει να αναφέρουμε λίγα στοιχεία για την ανέγερση του 1ου Δημοτικού Σχολείου, που άρχισε το 1901. Σε συμβολαιογραφική πράξη187 αναφέρεται ότι το Ελληνικό Δημόσιο αγόρασε έκταση 1.750 τ.μ. από τη Βασιλική χήρα Αθανασιάδη για την ανέγερση Δημοτικού Σχολείου Αρρένων Ναυπάκτου. Το 1902 άρχισε η ανέγερση του κτιρίου, η οποία ολοκληρώθηκε το 1905 και δόθηκε για τη στέγαση του σχολείου. Λέγεται, χωρίς να τεκμηριώνεται με γραπτές μαρτυρίες, ότι η ανέγερση του σχολείου έγινε και με χρήματα του εθνικού ευεργέτη Ανδρέα Συγγρού.
Το Δημοτικό Σχολείο Θηλέων λειτουργούσε πάντα σε ενοικιαζόμενα κτίρια και ποτέ δεν απέκτησε ιδιόκτητο. Υπάρχουν αρκετές συμβ/φικές πράξεις ενοικίασης κτιρίων για την στέγασή του, όχι όμως οι αρχικές, δηλαδή από την 10ετία του 1860.
Ενδεικτικά αναφέρουμε τα εξής:
- Το 1883 ενοικιάστηκε η οικία του Κωνσταντίνου Καλατζόπουλου, έμπορου το επάγγελμα, για τη στέγαση του Σχολείου Θηλέων Ναυπάκτου.
- Με συμβολαιογραφική πράξη188 ανανεώθηκε η παραπάνω ενοικίαση για τον ίδιο σκοπό.
- Με νέα συμβολαιογραφική πράξη189 ανανεώθηκε πάλι η προηγούμενη ενοικίαση για τον ίδιο σκοπό για πέντε (5) έτη και με μίσθωμα 65 δραχμές ανά μήνα.
Η μίσθωση κτιρίων για τη στέγαση του Δημοτικού Σχολείου Θηλέων Ναυπάκτου, σε άλλα κτίρια, συνεχίστηκε μέχρι το 1923, οπότε έγινε η ένωση Αρρένων και Θηλέων σε μικτό σχολείο, που στεγάστηκε πλέον στο ιδιόκτητο κτίριο με την ονομασία «Δημοτικό Σχολείο Ναυπάκτου».
Ταυτόχρονα με τη λειτουργία των δύο παραπάνω σχολείων στην πόλη μας, γύρω στο 1890, δημιουργήθηκε «Γραμματείο» στον οικισμό Μεχμετακίου ή Αφροδίτης. Δεν γνωρίζουμε πού στεγάστηκε, πάντως λειτούργησε κανονικά μέχρι το έτος 1898 οπότε και καταργήθηκε και λειτούργησε πάλι ως κανονικό μικτό σχολείο το 1923.
Για τη λειτουργία των τριών (3) παραπάνω σχολείων υπάρχουν τις εκθέσεις του επιθεωρητού Δημοτικής Εκπαίδευσης Μεσολογγίου, που συντάχθηκαν το Μάρτιο του 1896.
Συγκεκριμένα οι εκθέσεις αναφέρουν:
- Για το Δημοτικό Σχολείο Αρρένων Ναυπάκτου:
«Ανεχώρησα εκ Μεσολογγίου και την Πέμπτη (5η) του μηνός Μαρτίου επιθεώρησα το εν Ναυπάκτω Δημοτικό Σχολείο Αρρένων, εν τούτω εύρον 138 μαθητάς διδασκομένων υπό των δημοδιδασκάλων Κων. Γούρα και Αθαν. Σμπαρούνη. Η διδασκαλία των μαθημάτων του σχολείου τούτου γίνεται κατά μεθοδικότερον τρόπον οίον του πρώτου παλαιού διδασκάλου και υπό του δευτέρου άρτι εξελθόντος εκ του διδασκαλείου. Η διδαχθείσα ύλη μέχρι τούδε εις πάσας τας τάξεις φαίνεται αρκετή αλλά οι μαθηταί δεν ήσαν κάτοχοι αυτής και η γραφή των μαθητών ήτο μετρία.
Οι μαθηταί δεν ήσαν εντελώς καθαροί ούτε εις τάξιν ειθισμένοι, φαίνεται δε ότι διά πρώτην φοράν επεβλήθησαν τούτα. Φαίνονται όμως αφ’ετέρου οι διδάσκαλοι φιλότιμοι και πιστεύω ότι διά των οδηγιών που έδωσα εις αυτούς, περί των αφορώντων την κανονική λειτουργία του σχολείου, θα καταστήσωσι το σχολείον καλόν.
Το διδακτήριο είναι ακατάλληλο εις ιδιωτικήν οικείαν αλλά εάν μη ευρεθή καταλληλότερον θα μείνει εν τη αυτή οικεία αφού κάνει τας αναγκαίας επιδιορθώσεις. Ο κ. Δήμαρχος έχει οικόπεδο του Δήμου και την αναγκαία ξυλεία εάν λάβει επιχορήγηση παρά της Κυβερνήσεως 300 δραχμών δύναται να κατασκευάσει καταλληλότερον διδακτήριον».
- Για το Δημοτικό Σχολείο θηλέων Ναυπάκτου:
«Στις 6 του μηνός επιθεώρησα το Δημοτικό Σχολείο Θηλέων που αριθμούσε 46 μαθήτριες, διδασκόμενες από την Ελένη Κωνσταντίνου. Αυτή εδίδασκε μεθοδικώς εκπαίδευση αλλά άνευ προγράμματος δικαιολογούμενη ότι δεν έλαβε αυτό. Η διδαχθείσα ύλη ήταν πτωχή, η δε πρόοδος των μαθητριών ελλειπής εις όλα τα μαθήματα. Εγένεντο εις αυτήν οι δέουσες οδηγίες και εδόθησαν οι δέουσες παρατηρήσεις. Πιστεύω δε ότι θα διορθωθούν οι ελλείψεις, διότι η διδασκάλισσα φαίνεται ικανή και φιλότιμη. Το διδακτήριο είναι άνετον, χρήζει όμως επισκευής εις τους τοίχους και την οροφή. Αν ευρεθεί καταλληλότερο οίκημα από αυτό, να εγκαταλειφθεί. Υπάρχει δε έλλειψη έδρας εις το σχολείο».
- Για το Γραμματείο Αφροδίτης ή Μεχμετακίου:
«Στις 7 του μήνα επιθεώρησα το Γραμματείο της Αφροδίτης που αριθμούσε 26 μαθητές, διδασκομένους από τον γραμματιστή Αλέξιο Σαπλαούρα. Οι μαθητές ήταν ακάθαρτοι εντελώς, η πρόοδος των μαθητών εις όλα τα μαθήματα ήταν μετριότατη, εις την γραφή όμως ανώτερος και από τα κανονικά σχολεία. Λείπουν θρανία, υαλοπίνακες και σχολικά όργανα. Το Γραμματείο αυτό απέχει μόλις 5 λεπτά της ώρας από τη Ναύπακτο, γι αυτό πρέπει να καταργηθεί».
Πράγματι, στην 28η συνεδρίαση της επί του Νομού Αιτωλίας και Ακαρνανίας Δημοτικής Εκπαίδευσης που έγινε στις 13/4/1898 αποφασίστηκε «η κατάργησις του εν Αφροδίτη Ναυπακτίδος Γραμματοσχολείου και οι μαθηταί να φοιτώσι εν τω πλήρει Δημοτικόν Σχολείον Αρρένων Ναυπάκτου που απέχει 5 λεπτά της ώρας».
Υπάρχουν και άλλες εκθέσεις που συνέταξε τότε ο επιθεωρητής για αρκετά σχολεία και γραμματεία γύρω από τη Ναύπακτο, που μας δείχνουν ποια σχολεία λειτουργούσαν, ποιοι ήταν οι δάσκαλοι, πόσοι μαθητές υπήρχαν σε κάθε σχολείο και άλλα ενδιαφέροντα στοιχεία.
Όπως αναφέραμε και πιο πάνω, με την κατάργηση του Γραμματείου Αφροδίτης το 1898, συνέχισαν στη Ναύπακτο να λειτουργούν δύο δημοτικά σχολεία (αρρένων και θηλέων). Το 1923 ενώθηκαν και απετέλεσαν το μικτό Δημοτικό Σχολείο, το σημερινό 1ο Δημοτικό Ναυπάκτου.
Το 1923 το Εποπτικό Συμβούλιο της Εκπαιδευτικής Περιφέρειας Μεσολογγίου, όπου υπαγόταν και η Εκπαιδευτική Περιφέρεια της Ναυπακτίας, όπως φαίνεται στην υπ’ αριθμ. 245/5.6.1923 πράξη του, συζήτησε την αίτηση των κατοίκων της Αφροδίτης Ναυπακτίδος που συνοδευόταν από ονομαστικό κατάλογο, ανερχόμενον εις 70 ονόματα, με αίτημα τη σύσταση μικτού σχολείου εις την περιοχή τους, και με την υπόσχεση να χορηγήσουν δωρεάν οίκημα και σχολικά έπιπλα.
Μετά από αυτά, ο επιθεωρητής εισηγήθηκε στο Συμβούλιο τη σύσταση του σχολείου, διότι «ελάχιστοι από τους προαναφερομένους στην κατάσταση μεταβαίνουν εις το πλησιέστερον σχολείον Αρρένων Ναυπάκτου του οποίου ο αριθμός των μαθητών εις μερικάς τάξεις υπερβαίνει τους 60 μαθητάς».
Το Συμβούλιο, αφού εξήτασε την αίτηση των κατοίκων με τον συνημμένο κατάλογο των μαθητών, και αφού προηγουμένως άκουσε τον επιθεωρητή, ομοφώνως γνωμοδότησε υπέρ της σύστασης μονοτάξιου μικτού σχολείου στην κοινότητα Αφροδίτης Ναυπάκτου, το οποίο άρχισε να λειτουργεί από το σχολικό έτος 1923 1924 με την ονομασία Σχολείο Αφροδίτης με πρώτο δάσκαλο τον Χαράλαμπο Λελούδα.
(συνεχίζεται)
*απόσπασμα από το βιβλίο «Εν Ναυπάκτῳ τῇ… Μαρτυρίες καί ντοκουμέντα γιά τό χθές», του Γεώργιου Παραλίκα που δημοσιεύεται σε συνέχειες στην εφημερίδα «εμπρός»
