Μαρτυρίες καί ντοκουμέντα γιά τό χθές
Του Γεώργιου Α. Παραλίκα
(συνέχεια από το προηγούμενο)
ΣΧΟΛΕΙΑ
Ι. ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΣΧΟΛΕΙΑ
Το 1935 ιδρύθηκε νέο μικτό δημοτικό σχολείο στο δυτικό μέρος της πόλης για να αποσυμφορηθεί το τότε μοναδικό υπάρχον, που λειτουργούσε στο κέντρο της. Έτσι το υπάρχον ονομάστηκε 1ο Δημοτικό Σχολείο Ναυπάκτου και το νέο 2ο Δημοτικό Σχολείο Ναυπάκτου. Το νέο σχολείο στεγάστηκε κατ’αρχάς σε ενοικιαζόμενο οίκημα, συγκεκριμένα στην οικία του Κωνσταντίνου Αποστόλου στην Ψανή, δίπλα ακριβώς από την ομώνυμη πηγή. Ως προαύλιο είχε τον χώρο προς την θάλασσα. Εκεί λειτούργησε μέχρι τον πόλεμο του 1940. Μετά στεγάστηκε στην οικία (ισόγειο) του Γιώργου Μαγκλάρα, απέναντι από το σημερινό κτιριακό συγκρότημα 1ου Γυμνασίου – Λυκείου επί της οδού Μεσολογγίου. Επειδή ο χώρος ήταν μικρός και κάθε χρόνο αύξανε ο αριθμός των μαθητών, τα μαθήματα μερικών τάξεων διδάσκονταν στην αρχή στις εκκλησίες της περιοχής, Άγιο Διονύσιο και Άγιο Στέφανο. Στη συνέχεια, τα μαθήματα διδάσκονταν σε ενοκιαζόμενα οικήματα κοντά στο σχολείο, όπως το ισόγειο της οικίας Ευγενίας Τσάρα και η ισόγειος οικία Φωτίου Σχοινά, επί της οδού Ελευθερίας. Το σημερινό 2ο Δημοτικό Σχολείο άρχισε να λειτουργεί από τον Φεβρουάριο 1955 με μία μόνο τάξη, την Δ’. Αυτής της τάξης υπήρξα και εγώ μαθητής με δάσκαλο τον αείμνηστο Χαράλαμπο Τσαγκανό. Το Σεπτέμβριο του 1955 με την ολοκλήρωση άλλων δύο αιθουσών λειτούργησαν και άλλες δύο τάξεις. Μέχρι το τέλος του σχολικού έτους 1955 1956 λειτούργησαν όλες οι τάξεις του σχολείου και στεγάστηκαν στο νέο κτίριο.
Οι ενέργειες για την ανέγερση του 2ου Δημοτικού Σχολείου είχαν ξεκινήσει ήδη από το 1940. Συγκεκριμένα στις 21/7/1940 απεστάλη έγγραφο από τη Νομαρχία Αιτωλοακαρνανίας για να διενεργηθεί στις 28/7/1940 μειοδοτική δημοπρασία για την ανέγερση του 2ου Δημοτικού Σχολείου Ναυπάκτου στη θέση, που βρίσκεται σήμερα. Πιθανόν να είχε ολοκληρωθεί η μειοδοτική δημοπρασία, αλλά με την έναρξη του πολέμου του 1940, το βέβαιο είναι ότι σταμάτησε κάθε ενέργεια.
Οι ενέργειες για την ανέγερση του σχολείου συνεχίστηκαν μετά την Κατοχή και τον Εμφύλιο. Συγκεκριμένα, τον Απρίλιο 1948 τοποθετήθηκε ο θεμέλιος λίθος. Όπως ήταν φυσικό, έγινε γιορτή, παρουσία των αρχών του τόπου και της εκπαιδευτικής κοινότητας (δασκάλων, μαθητών και γονέων). Από τα χειρόγραφα που μας άφησε ο τότε Διευθυντής του 2ου Δημοτικού Σχολείου Ναυπάκτου, αείμνηστος Μιλτιάδης Κοτίνης, μαθαίνουμε ότι στη ομιλία του μεταξύ άλλων ζήτησε, επειδή τα οικονομικά του κράτους δεν ήταν ανθηρά, να υπάρξει οικονομική ενίσχυση από τους κατοίκους. Όλοι προσέφεραν ό,τι μπορούσε ο καθένας. Χαρακτηριστική ήταν η κίνηση του πρόσφυγα καραγωγέα Χρήστου Σταματίου (του επονομαζόμενου Χρηστέλλη), που έδωσε 50 δραχμές, ποσό σεβαστό για την εποχή, αφού όχι μόνο τα οικονομικά της Πολιτείας δεν ήταν καλά, αλλά ούτε και τα προσωπικά του καθενός ανθηρά. Έτσι ξεκίνησε σιγά σιγά η ανέγερση του 2ου Δημοτικού Σχολείου, άλλοτε με κρατική επιχορήγηση και άλλοτε με προσωπική εργασία των κατοίκων. Μερικές φορές ακόμα και τα δέρματα από τα πασχαλινά αρνιά και κατσίκια, προσέφεραν οι οικογένειες των μαθητών ως οικονομική βοήθεια.
Αξιοπρόσεκτο σχετικά με την αρίθμηση των σχολείων της πόλης μας είναι ότι ενώ το 3ο Δημοτικό συστάθηκε το 1923 και το 2ο Δημοτικό συστάθηκε το 1935, διαπιστώνουμε αντίθετη αρίθμηση.
Αυτό έγινε διότι το 1923 η Αφροδίτη ήταν ξεχωριστός οικισμός της κοινότητας Ναυπάκτου. Όταν το 1945 η κοινότητα Ναυπάκτου έγινε Δήμος και συμπεριέλαβε μέσα στο Δήμο και την Αφροδίτη έπαψε το δημοτικό σχολείο να ονομάζεται Σχολείο της Αφροδίτης εντάχθηκε στα σχολεία του Δήμου και πήρε τον αριθμό «3» (3ο Δημοτικό Σχολείο Ναυπάκτου).
Κατά τη διάρκεια της λειτουργίας όλων των σχολείων, που αναφέραμε υπήρξαν αξιόλογοι δάσκαλοι, οι οποίοι προσέφεραν πολύ σπουδαίο εκπαιδευτικό και κοινωνικό έργο.
Ένας από τους πιο σημαντικούς, κατά τη γνώμη μας, σύμφωνα με τα στοιχεία που διαθέτουμε, ήταν ο αείμνηστος Ιωάννης Κοτίνης, σε όλους μας λίγο – πολύ γνωστός τόσο ως δάσκαλος όσο και ως συγγραφέας του βιβλίου «Η ιστορία της Ναυπάκτου και της επαρχίας», που κυκλοφόρησε το 1905. Αξίζει να αναφέρουμε μια έκθεση, που συνέταξε ο επιθεωρητής για τον Ιωάννη Κοτίνη το έτος 1920: «Δημοδιδάσκαλος Ναυπάκτου, ηλικίας 41 ετών, εντόπιος, έγγαμος, πατήρ δύο (2) τέκνων. Επιθεωρήθη τετράκις υφ’ημών σχεδόν εις όλα τα μαθήματα. Εκ πάντων τούτων εσχηματίσαμε την πεποίθησιν ότι ο δημοδιδάσκαλος ούτος κέκτηται και μόρφωσιν αρτίαν και πείραν μεγάλην και φιλοτιμίαν εν τη εργασία του εξαιρετικήν δεικνύει. Διά τούτο πάντοτε από τους καρπούς των εργασιών του εμείναμε ευχαριστημένοι.
Αλλά και η εν τη κοινωνία δράσις του δεν είναι αναξία λόγου. Εργάζεται, κινείται και πρωτοστατεί προς παν έργον κοινής ωφελείας είτε φιλανθρωπικάς εσπερίδας, είτε δενδροφυτεύσεις και εν γένει είναι μοχλός σπουδαίας κοινωνικής εργασίας μεθ’ υπόληψιν και θέσιν εν τη κοινωνία. Νομίζω ότι επιβάλλεται να προταθεί κατ’ εκλογήν προς ικανοποίησιν ενός φιλοπoνότατου και ενθουσιώδους δημοδιδασκάλου, εργαζομένου εν τη πόλει της Ναυπάκτου και όστις ηθικώς ανυψούμενος θα δυνηθεί αφεύκτως να ανταποκριθεί μετά μείζονος θέρμης εις τας απαιτήσεις της υπηρεσίας». Αυτά γράφει ο επιθεωρητής στην έκθεσή του για τον μεγάλο δάσκαλο της πόλης Ιωάννη Κοτίνη. Σε άλλο πρακτικό επιθεώρησης με αριθμό και ημερομηνία 276/26.6.1926 εγκωμιάζει και το κοινωνικό του έργο αναφέροντας τα εξής:
– Έκανε έρανο υπέρ του καλλωπισμού των εκκλησιών της Ναυπάκτου εξ ου εισπράχθησαν 11.000 δραχμαί.
– Ομοίως υπέρ του ωρολογίου της πόλεως και εισπράχθησαν 1.220 δραχμαί.
– Ομοίως υπέρ των πτωχών της πόλεως και εισπράχθησαν 2.900 δραχμαί.
– Ομοίως υπέρ των οικογενειών των εφέδρων και εισπράχθησαν 1.750 δραχμαί.
– Ομοίως υπέρ του σχολικού ταμείου και εισπράχθησαν 2.000 δραχμαί.
– Συντηρεί μετά των υφισταμένων διδασκάλων σχολικόν κήπον και ενήργησε μετά των μαθητών του σχολείου του την δενδροφύτευσιν των υπερκειμένων της πόλεως λόφων.
Το αρμόδιο συμβούλιο, λαμβάνοντας υπόψη την έκθεση του επιθεωρητή πρότεινε «Να τύχει ηθικής αμοιβής ο δάσκαλος Ιωάννης Κοτίνης διά την επιμελή και ευσυνείδητο εκπλήρωση των καθηκόντων εν τω σχολείω και διά την εκτός σχολείου κοινωνικήν δράσιν του.»
ΙI. ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ (ΣΧΟΛΑΡΧΕΙΟ)
Την πρώτη γραπτή μαρτυρία για την σύσταση Ελληνικού Σχολείου στην Ναύπακτο την έχουμε από τη Γενική Εφημερίδα της Ελλάδος, με αριθμό 11/12.3.1830, όπου αναφέρει ότι αποφασίστηκε η σύσταση Ελληνικού Σχολείου στη Ναύπακτο, πλην όμως η σύσταση έμεινε στα χαρτιά και το σχολείο δεν λειτούργησε, καθόσον δεν αναφέρεται πουθενά (είτε προφορικά είτε γραπτά) η λειτουργία του. Σε περιγραφές βιβλίων και Φ.Ε.Κ., που αναφέρουν στοιχεία για την λειτουργία Γυμνασίων και Ελληνικών Σχολείων σ’ όλη τη χώρα, δεν αναφέρεται τίποτα σχετικό για τη Ναύπακτο.
Από το βιβλίο του Χρήστου Ρέππα “Εκπαιδευτικά της Ναυπακτίας 1833 – 1847” μαθαίνουμε ότι το Ελληνικό Σχολείο στη Ναύπακτο άρχισε να λειτουργεί τον Δεκέμβριο του 1846 με πρώτο Σχολάρχη τον Χαράλαμπο Παπανικολάου. Πού στεγάστηκε το σχολείο αυτό δεν μας είναι γνωστό. Η πρώτη γραπτή πληροφορία για την στέγασή του είναι από το 1850, όταν με συμβολαιογραφική πράξη191 ενοικιάστηκε η οικία του Κίτσου Τζαβέλλα, που αποτελείταν από δύο (2) δωμάτια και βρισκόταν εκτός του φρουρίου, για να χρησιμοποιηθεί για τη στέγαση της Επαρχιακής Σχολής, όπως ονομάζει η παραπάνω συμβολαιογραφική πράξη το Ελληνικό Σχολείο.
Την ενοικίαση έκανε ο Δήμαρχος Ναυπακτίδος Αναγνώστης Κότζης, το δε ενοίκιο ορίστηκε σε 30 δραχμές ανά μήνα. Αξιοσημείωτο είναι ότι γι αυτήν την ενοικίαση η πληρωμή θα γινόταν από όλους τους δήμους της επαρχίας Ναυπακτίας, σύμφωνα με τους ψηφισθέντες προϋπολογισμούς τους για τα σχετικά κονδύλια, καθόσον το σχολείο αυτό θα εξυπηρετούσε τους μαθητές όλων των δήμων της επαρχίας.
Έκτοτε μέχρι το 1929, οπότε και καταργήθηκε το Ελληνικό Σχολείο, υπήρξαν αρκετές ενοικιάσεις διαφόρων οικιών στη Ναύπακτο για την στέγασή του. Συγκεκριμένα αναφέρουμε μερικές ενοικιάσεις με τις αντίστοιχες συμβολαιογραφικές πράξεις, για να γίνει κατανοητό πόσο δύσκολη ήταν η στέγασή του. Ήτοι:
- Με συμβολαιογραφική πράξη192 ενοικιάστηκε η οικία του Παντελή Χρυσοβέργη αντί του ποσού 80 δραχμών.
- Με συμβολαιογραφική πράξη193 ο Δήμαρχος Ναυπακτίδος Γεώργιος Δ. Πατσατζόπουλος ενοικιάζει την οικία της Ελένης χήρας Παπακωνσταντίνου Πάνου αντί του ποσού των 30 δραχμών ανά μήνα.
- Με συμβολαιογραφική πράξη194 ο Δήμαρχος Ναυπακτίδος Νικ. Παπαχριστόπουλος ενοικίασε οικία τεσσάρων (4) δωματίων, ιδιοκτησίας Κωνσταντίου Βλαχογιάννη, εμπόρου, που βρισκόταν εντός του φρουρίου, αντί του ποσού των 30 δραχμών ανά μήνα.
Υπάρχουν και άλλες παρόμοιες συμβολαιογραφικές πράξεις ,που αναφέρουν ενοικιάσεις οικιών για την στέγαση του Ελληνικού Σχολείου Ναυπάκτου, συνολικά έξι (6) μέχρι το 1890, αφού μετά στεγάστηκε σχεδόν σε μόνιμη εγκατάσταση. Συγκεκριμένα με την συμβολαιογραφική πράξη195 ο Θεμιστοκλής Γ. Αθανασιάδης ενοικίασε οικία ανώγειο, στον Σχολάρχη Χρήστο Παπαθανασίου από τα Σταμνά, για την στέγαση του Ελληνικού Σχολείου αντί του ποσού των 120 δραχμών. Το οίκημα αυτό βρίσκεται πάνω από το χώρο, στον οποίο επί μακρό χρονικό διάστημα στεγαζόταν το φαρμακείο της κ. Αναστασίας Πατούχα – Παπαθανάση, στο κέντρο της πόλης και στην γωνία των οδών Κίτσου Τζαβέλλα και Ανδρέα Κοζώνη.
Εκεί λειτούργησε το Ελληνικό Σχολείο μέχρι το 1923, οπότε ιδρύθηκε το Γυμνάσιο και στεγάστηκε σ’αυτό το κτίριο. Μόνο για τρία (3) χρόνια, 1893 – 1896, στεγάστηκε κάπου αλλού, αφού σ’αυτό το κτίριο στεγάστηκε το Υποδιδασκαλείο, που λειτούργησε στην πόλη μας και που αναφέρουμε πιο αναλυτικά παρακάτω. Όταν καταργήθηκε το Υποδιδασκαλείο επανήλθε και στεγάστηκε το Ελληνικό Σχολείο σε αυτό το οίκημα μέχρι το 1923, χρονιά όπου στεγάστηκε εκεί το Γυμνάσιο.
Από το 1923, μέχρι το 1929, που καταργήθηκε, σύμφωνα με συμβολαιογραφική πράξη196 χρησιμοποιήθηκε για την στέγασή του η οικία Χρήστου Τριανταφύλλου στο λιμάνι, απέναντι από την πλατεία, εκεί όπου στεγαζόταν επί σειρά ετών το ξενοδοχείο «Αμαρυλλίς». Το σχολείο είχε ως προαύλιο το χώρο της πλατείας και το μίσθωμα ήταν 35 δραχμές ανά μήνα. Την συμβολαιογραφική πράξη υπέγραψε με τον ιδιοκτήτη ο Πέτρος Τόγκας, Σχολάρχης.
Μέχρι το 1929 το Δημοτικό Σχολείο είχε τέσσερεις (4) τάξεις. Το Ελληνικό Σχολείο τρεις (3) τάξεις και το Γυμνάσιο τέσσερεις (4) τάξεις. Με την κατάργηση του Ελληνικού Σχολείου το Δημοτικό είχε έξι (6) τάξεις και το Γυμνάσιο άλλες έξι (6) τάξεις. Μόνο κατά τη διάρκεια της κατοχής για 2 – 3 χρόνια είχε το Δημοτικό Σχολείο πάλι τέσσερεις (4) τάξεις, το δε Γυμνάσιο οκτώ (8) τάξεις. Αλλά, όπως αναφέρουμε πιο πάνω, δεν κράτησε πολύ και επανήλθε στον αρχικό διαχωρισμό έξι (6) και έξι (6) τάξεις αντίστοιχα, με μόνη διαφορά ότι η αρίθμηση των τάξεων του Γυμνάσιου άρχιζε από την τρίτη (3η) τάξη και τελείωνε στην όγδοη (8η) τάξη.
Δεν γνωρίζουμε αν εξακολουθεί να ζει σήμερα μαθητής, που να φοίτησε στο Ελληνικό Σχολείο εδώ στη Ναύπακτο. Μέχρι το 2009, έτος που άρχισα εντατικότερα την έρευνα, ζούσε ο συμπολίτης μας Γεώργιος Αθανασίου (Πατάκας), που απεβίωσε σχετικά πρόσφατα. Ήταν μαθητής του Ελληνικού Σχολείου, με Σχολάρχη τον Πέτρο Τόγκα. Του δώσαμε μάλιστα και μία φωτοτυπία από το μαθητολόγιο της εποχής του,197 με την βαθμολογία του και μας διηγήθηκε αρκετά για το Ελληνικό Σχολείο.
Από διάφορες συμβολαιογραφικές πράξεις, που αφορούν τόσο στις ενοικιάσεις των κτιρίων για την στέγαση του Ελληνικού Σχολείου, όσο και στις σχετικές με αγορές, πωλήσεις, εξουσιοδοτήσεις, μαθαίνουμε ποιοι ήταν οι Σχολάρχες και οι Ελληνοδιδάσκαλοι, που υπηρέτησαν στο Ελληνικό Σχολείο Ναυπάκτου. Δίδαξαν: Παπανικολάου Χαράλαμπος 1846 Σχολάρχης Καλιακούδας Χριστόδουλος 1858 Σχολάρχης Δημητρόπουλος Παναγιώτης 1858 Ελληνοδ/λος Χαιρόπουλος Χρήστος 1872 Σχολάρχης Ζαλογγίτης Ιωάννης 1877 Ελληνοδ/λος Παπαγεωργίου Δημήτριος 1878 Ελληνοδ/λος Αθανασιάδης Θεμιστοκλής 1879 – 1893 Ελληνοδ/λος Γκιαούρης Μιχαήλ 1880 Σχολάρχης Παπαθανασίου Χρήστος 1890 Σχολάρχης Στεργίου Χρήστος 1894 – 1917 Ελληνοδ/λος Καράγγελας Παναγιώτης 1899 Σχολάρχης Λαούρδας Δημήτριος 1904 Σχολάρχης Πασαπόρτης Αντώνιος 1908 Ελληνοδ/λος Πλούμης Βασίλειος 1917 Σχολάρχης Απολλωνίδης Ιωάννης 1920 Σχολάρχης Παπακωνσταντίνου Νικόλαος 1920 Ελληνοδ/λος Τσαρούχης Ιωάννης 1920 Ελληνοδ/λος Τόγκας Πέτρος 1923 Σχολάρχης
(συνεχίζεται)
*απόσπασμα από το βιβλίο «Εν Ναυπάκτῳ τῇ… Μαρτυρίες καί ντοκουμέντα γιά τό χθές», του Γεώργιου Παραλίκα που δημοσιεύεται σε συνέχειες στην εφημερίδα «εμπρός»
