Το βράδυ του Σαββάτου, 2 Δεκεμβρίου 2023, ο Σύλλογος Απογόνων Σουλιωτών Ναυπακτίας «ο Έπαχτος», του οποίου Πρόεδρος είναι η ακούραστη κα Μαρία Σαγώνα, διοργάνωσε τιμητική εκδήλωση μνήμης για τον Ηρωικό Ίλαρχο Κώστα Τζαβέλλα του Λάμπρου, στο Πνευματικό Κέντρο της Ι.Μ. Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου.
Παρών και κύριος Ομιλητής ήταν ο Κώστας Λ. Τζαβέλλας, εγγονός του ήρωα.
Οι διοργανωτές μού έκαναν την τιμή να είμαι πρώτος εισηγητής. Την ομιλία μου παραθέτω στις φιλόξενες στήλες της εφημερίδας «ΕΜΠΡΟΣ».
Εισαγωγή
Ήταν η 3η πρωινή της 28ης Οκτ. 1940, ώρα που είχε σημάνει το ρολόι της ιστορίας. Ο Ιταλός πρεσβευτής Γκράτσι επιδίδει στον αγουροξυπνημένο Κυβερνήτη Ιωάννη Μεταξά, στην Κηφισιά, το ιταμό τελεσίγραφο. Κοιτάζοντάς τον κατάματα ο Μεταξάς τού λέει «Ώστε λοιπόν έχουμε πόλεμο (Alors. c’ est la guerre).Είναι η περήφανη απάντηση που μετουσιώθηκε σε Εθνικό ΟΧΙ.
Όμως για να φτάσουμε εκεί, στο σημείο ‘’μηδέν’’, είχαν προηγηθεί σειρά προκλήσεων που έφερναν ξανά στις μνήμες τα «εξ Εσπερίας νέφη». Αναφέρομαι στην έκκληση του Ναυπάκτιου Στρατηγού της Αιτωλικής Συμπολιτείας, Αγέλαου, που πριν 2.200 χρόνια, εδώ στα κοίλα της Ναυπάκτου, έκρουσε τον κώδωνα του επερχόμενου Ρωμαϊκού κινδύνου.
Μια μάλιστα από τις ιταλικές προκλήσεις έλαβε χώρα στην Ναύπακτο τα χαράματα της 30ης Ιουλίου του 1940, όταν, «άγνωστο», στην ουσία ιταλικό αεροσκάφος, βομβάρδισε ανεπιτυχώς Μοίρα του στόλου μας, που ναυλοχούσε στον κόλπο της Ναυπάκτου, προερχόμενος από ασκήσεις στο Ιόνιο. Επρόκειτο για τα αντιτορπιλικά Βασιλεύς Γεώργιος και Βασίλισσα Όλγα, καθώς και για τα υποβρύχια Τρίτων και Παπανικολής.
Η αλήθεια είναι ότι αθόρυβα η μικρή Ελλάδα είχε καταβάλλει, τεράστιες προσπάθειες στρατιωτικής προετοιμασίας. Είχε την τύχη να ηγείται των ελληνικών δυνάμεων στην Ήπειρο ο στιβαρός Μέραρχος Χαράλαμπος Κατσιμήτρος (1886 – 1962).
Η διαμόρφωση του Μετώπου
Το μέτωπο εκτεινόταν δυτικά από τα παράλια του Ιονίου κι έφτανε μέχρι τη λίμνη Πρέσπα, πλάτους 240 χιλ. και καλούνταν να το υπερασπίσουν η 8η Μεραρχία του Κατσιμήτρου, με τομέα ευθύνης από τα παράλια του Ιονίου μέχρι τον Γράμμο, και εκείθεν η 9η Μεραρχία, μια ανεξάρτητη Ταξιαρχία και το λεγόμενο απόσπασμα Δαβάκη.
Ο Ελληνοϊταλικός Πόλεμος περιλάμβανε τρείς περιόδους
Πρώτη περίοδος από (
Α. 28 Οκτ.-.13 Νοε: Πρόταξη άμυνας στα φυλάκια προκαλύψεως με σταδιακή συντεταγμένη υποχώρηση στην κύρια γραμμή άμυνας, και πολύ σωστά πρόβλεψε ο Κατσιμήτρος ότι η κρίσιμη μάχη θα δοθεί στο (σταυροδρόμι) Καλπάκι (σημερινή (Ελαία), αναπτύσσοντας πρωτοβουλίες που σε αρκετές περιπτώσεις υπερέβαιναν τις διαταγές του Επιτελείου.
Θα ‘λεγα ότι η έμπνευση του Κατσιμήτρου να δοθεί η κρίσιμη μάχη στο Καλπάκι θύμιζε την αντίστοιχη σωτήρια επιλογή του Θ. Κολοκοτρώνη για τα Δερβενάκια.
Η δεύτερη περίοδος (14 Νοε. 1940 – 6 Ιανουαρίου 1941)
Είχε διπλό αντικειμενικό στόχο, ήτοι : Απώθηση εκτός συνόρων των εχθρικών δυνάμεων και στη συνέχεια γενική αντεπίθεση για την κατάληψη της Κορυτσάς, Αγίων Σαράντα, Αργυρόκαστρου, Πρεμετής, Μοσχόπολης, Πόγραδετς.
Ήδη στις 22 Νοεμβρίου οι καμπάνες χτυπούσαν ολημερίς χαρμόσυνα για την απελευθέρωση της Κορυτσάς, στη μάχη της οποίας δοξάστηκε και ο θρυλικός Ναυπάκτιος αεροπόρος Πελοπίδας Φράγκος.
Τρίτη περίοδο (7 Ιαν- 26 Μαρτίου 1941), αφορά την εξέλιξη των Επιχειρήσεων με τη μεγάλη εαρινή επίθεση των Ιταλών που κι αυτή αποκρούστηκε (ας θυμηθούμε το ύψωμα 731 !!!).
Με αυτούς τους αντικειμενικούς σκοπούς, στο κέντρο του Μετώπου και ελαφρώς δυτικότερα επιχειρούσε το 3ο Σύνταγμα Ιππικού.
Μέσα σ’ αυτό το πολεμικό πεδίο θα λάμψει ένα ακόμη Τζαβελλαίικο «Αστέρι», ο ίλαρχος Κώστας Τζαβέλλας του Λάμπρου, που είναι και ο ήρωας της αποψινής μας τιμητικής εκδήλωσης μνήμης.
Γεννήθηκε στην Κέρκυρα το 1908, όπου μάλλον υπηρετούσε ο Στρατηγός πατέρας του, ο οποίος αργότερα αποτέλεσε έναν ακατάλυτο κρίκο μεταξύ Σουλίου και Ναυπάκτου.
Ο Κώστας Τζαβέλλας αποφοίτησε από τη Σχολή Ευελπίδων ως Ανθυπολοχαγός Ιππικού, γαλουχημένος με πατριωτισμό, με αίσθημα ευθύνης ηγήτορα, αλλά και με συναίσθηση του βάρους που κουβαλούσε στην πλάτη του ως απόγονος Αξιωματικός της θρυλικής Σουλιώτικης φάρας των Τζαβελλαίων.
Παραμονές του πολέμου υπηρετούσε στη φρουρά των Σερρών, όπου συνταίριαζε τα στρατιωτικά καθήκοντα με την οικογενειακή θαλπωρή με τη νεαρή σύζυγό του και τα δυο «αστεράκια του», τον Λάμπρο, τον μετέπειτα Ταξίαρχο, ο οποίος πριν από δύο μήνες πέταξε στον ουρανό για να συναντήσει τους άλλους ήρωες της φάρας του, και τον Φώτο.
Η 28η Οκτωβρίου βρίσκει τον Ίλαρχο στις Σέρρες, επικεφαλής ίλης ιππικού. Η διαταγή του Επιτελείου όριζε να προωθηθεί η μονάδα του το ταχύτερο σιδηροδρομικώς μέχρι το Μέτσοβο κι από εκεί κατ’ ευθείαν στο Μέτωπο.
Τα πλήθη παραληρούν μέσα σε ένα πρωτοφανές κύμα ενθουσιασμού και χαιρετούν τον στρατό που παρελαύνει στην πόλη των Σερρών με προορισμό τον σιδηροδρομικό σταθμό.
Η νεαρή γυναίκα του, Ελευθερία, αρπάζει τα δύο παιδιά της αγκαλιά και τρέχει στον σταθμό για να προλάβουν να χαιρετίσουν τον αγαπημένο σύζυγο και πατέρα.
Στο μέτωπο ο Ίλαρχος εντάχθηκε στο 3ο Σύνταγμα ιππικού που επιχειρεί στον ΒΔ τομέα. Ξεχωρίζει για τη λεβεντιά του, την κορμοστασιά του και λατρευόταν από τους άνδρες του αποσπώντας μόνο εγκώμια από ανωτέρους και κατωτέρους του.
Αλλά ας ανατρέξουμε στα γραπτά του. Για να πάρουμε μια γεύση από την πίστη του στον αγώνα, αλλά και την περηφάνια, που διακατεχόταν επειδή έφερνε το τιμημένο όνομα Κώστας Τζαβέλλας.
Γράφει στην επιστολή του προς τον πατέρα του, με ημερομηνία 15 Νοεμβρίου 1940.
«… μετά επτάωρον μάχην, καθ’ ην κατέλαβον δύο οχυρωμένα υψώματα 700 μ. όρθιος, ακάλυπτος και ασκεπής, Με το πιστόλι στα χέρια ωδήγησα τους άνδρες μου στη δόξα και τιμήν και την ικανοποίησιν, να πατήσω πρώτος από το Σύνταγμά μου. Εδέχθην τα συγχαρητήρια των προϊσταμένων μου και να είσαι υπερήφανος Πατέρα, που ο γιός σου αψηφώντας τον θάνατον. επολέμησε σαν Τζαβέλλας».
Προορατική θα χαρακτήριζα την επιστολή, όπως θα δούμε ευθύς αμέσως.
Στις 5 Δεκεμβρίου, ο πατέρας τού γράφει :
«…Οι Τζαβελαίοι πολεμούν και πίπτουν για την τιμή για τη δόξα, για την Πατρίδα. Για Σένα δεν υπάρχουν γονείς, σύζυγος, τέκνα, αδερφοί. Υπάρχει μόνο ο Κώστας Τζαβέλλας, ο άξιος και τιμημένος γιός μου…»
Τι κρίμα !, Πως να φανταστεί ο Στρατηγός – πατέρας, όταν έγραφε την επιστολή του, ότι ο ίλαρχος γιος του ήδη είχε πάρει τον αριθμό 177 στο πάνθεο των Τζαβελαίων υπέρ Πατρίδας.
Μόνο σαν σκηνή αρχαίας τραγωδίας μπορεί να προσομοιαστεί η περίπτωση !
Εν τω μεταξύ οι επιχειρήσεις συνεχίζονται μέσα σε φοβερό χιονιά και η ιαχή ¨αέρα- αέρα» έχει καταστεί εφιάλτης για τους Ιταλούς. Αυτή τη φορά, η αποστολή που τού ανατέθηκε όριζε την κατάληψη του υψώματος Λιτσίσας- Άγιος Αθανάσιος στην περιοχή της Πρεμετής. Με άλλα λόγια να εκπορθήσει έναν επικλινή λόφο (πλαγιά Νεμέρσκας), στην κορυφή του οποίου είχε οχυρωθεί ιταλική δύναμη.
Ο χρονοδείκτης έδειχνε 2 Δεκεμβρίου 1940, ημέρα Δευτέρα και ώρα. 3η απογευματινή. Ο Κώστας συγκεντρώνει τους άντρες του, που καίτοι ιππείς, όταν το απαιτούσε η περίσταση επιχειρούσαν ως πεζικάριοι, τούς εμψυχώνει και μπαίνει μπροστά με το πιστόλι στο χέρι και ορμά στην ανηφόρα, καλώντας τους άνδρες του. Εμπρός παιδιά για την πατρίδα ! Τα ιταλικά πολυβόλα από τους μαντρότοιχους της εκκλησίας γαζώνουν την πλαγιά. Ατρόμητος, ως άλλος Τρωικός Αίαντας, εφορμά, κάνοντας νεύμα «προχωράμε». Πλησιάζει τον μαντρότοιχο. Πέφτουν οι διπλανοί του, ένας Λοχίας και ένας Δεκανέας, «φυλάξου φώναζαν οι άνδρες του που τον ακολουθούσαν». Δεν κάμπτεται. Φτάνει στον μαντρότοιχο έτοιμος να τον υπερπηδήσει. Μια ριπή πολυβόλου τον βρίσκει κατάστηθα, γονατίζει και περνά από τη ζωή στην αιωνιότητα και καταγράφεται στις δέλτους της ιστορίας. Το ύψωμα καταλήφθηκε με αντίτιμο το αίμα.
Ενταφιάστηκε στα Μπαντελόνια στην Πρεμετή, στον περίβολο της Παναγίας με έναν ξύλινο Σταυρό να τον συντροφεύει
(τέλος 1ου μέρους, η συνέχεια στο επόμενο τεύχος)
Δυστυχώς το άθεο καθεστώς του Εμβέρ Χότζα, χωρίς κανέναν ηθικό φραγμό, το 1970 ισοπέδωσε την εκκλησία και τον τάφο του Ιλάρχου.
Για την ανδραγαθία του προήχθη, μετά θάνατον, στον βαθμό του Επιλάρχου και τιμήθηκε με το χρυσό μετάλλιο αξίας.
Το 2008 ο γιός τού ήρωα, Λάμπρος, παρέα με το δικό του γιο, τον παριστάμενο εδώ Κώστα Τζαβέλλα, επισκέφθηκαν τον χώρο και κατόπιν πληροφοριών των ολίγων κατοίκων προσέγγισαν περίπου τον τάφο του πατέρα και παππού αντίστοιχα. Πήραν μια χούφτα χώμα να το φέρουν στην πατρίδα, αλλά μετά επικράτησαν ωριμότερες σκέψεις. Το αφήσανε πάλι, γιατί και εδώ σκέφτηκαν ελληνικά χώματα είναι.
Με τέτοιες θυσίες σαν αυτή του Κώστα Τζαβέλλα το δεξιό της Μεραρχίας Ιππικού. κατόρθωσε την 10η πρωινή της 3ης Δεκεμβρίου να θέσει υπό τον έλεγχό της την Πρεμετή και τη γέφυρά της, στον Αώο ποταμό. την οποία και ανατίναξαν οι Ιταλοί τις πρωινές ώρες της 3ης Δεκεμβρίου.
Αυτή τη φορά δεν ήταν ο ταχυδρόμος που θα ‘φερνε τα θριαμβευτικά μηνύματα από το μέτωπο, από τα χιονισμένα κακοτράχαλα βουνά και από τις στενές λασπωμένες κοιλάδες της Βορείου Ηπείρου. Αυτή τη φορά μαύρο χαροπούλι θα πετάξει από τον λόφο του Αγίου Αθανασίου της Πρεμετής, θα αναδιπλώσει τα φτερά του, ως χαιρετισμό πάνω από το Σούλι, θα χαϊδέψει τη γαλανόλευκη κατάκορφα στο κάστρο του Επάχτου και θα κατέβει στο Μεταξουργείο, στην Αθήνα, όπου έμενε ο Στρατηγός μαζί με την οικογένεια τού Κώστα. Κρατούσε στο ράμφος του το θλιβερό μαντάτο «έπεσε νικών 177ος ».
Με δυσκολία κοντοστάθηκε ο τραγικός πατέρας.
– Ρίτσα παιδί μου, ο Κωστάκης μας έπεσε για την Πατρίδα! Μπόρεσε να πει. Αποτραβήχτηκε στο δωμάτιό του, αγκάλιασε ένα στρατιωτικό χιτώνιο του Κώστα κι έπεσε σ’ ένα γοερό κλάμα, δίπλα στα όπλα και τα σπαθιά, στα ιερά και τα όσια της γενιάς.
Πάνω στα αναφιλητά του, μια εσωτερική φωνή, που αναδυόταν από τα βάθη των αιώνων, ερχόταν ως βάλσαμο παρηγοριάς. Τον «σκούντησε» και του θύμιζε :
- Ο θρήνος και η παλικαριά πολλές φορές συνταιριάζουν.
- Το χρέος και η θυσία εξασφαλίζουν την Αθανασία
- “Του αντρειωμένου ο θάνατος δίνει ζωή στη νιότη”.
- Η ελευθερία, η τιμή, η αξιοπρέπεια ενός λαού απαιτεί θύματα.
και τα θύματα αυτά τρυγούνται μεταξύ των γενναίων».
Ο θλιμμένος πατέρας, σημείωσε στο ημερολόγιό του:
«Υιός μου και μονάκριβο παιδί μου πεσών υπέρ πατρίδος την 4 κ΄15 (απογευματινήν) ώραν της 2ας Δεκεμβρίου ημέραν Δευτέραν εις την μάχην της Λυσίτσας (μάχαι Πρεμετής) τρωθείς δια πολυβόλου με 10 σφαίρας εις το στήθος και αριθμών τον 177ον των υπέρ Πατρίδος πεσόντων Τζαβελλαίων. Έπεσε καθ’ ην στιγμήν κατέλαβε το ύψωμα Αγ. Θανάση. Ετάφη εις Παντελόνια έξωθεν της εκκλησίας «Γενέθλεια της Θεοτόκου». Δράσις του εγράφη εις εφημερίδας».
Μαύρο βαρύ πέπλο σκέπασε αμέσως και τον Έπαχτο μόλις μαθεύτηκε το θλιβερό μαντάτο. Σε χρόνο μηδέν διαπέρασε στην κοινωνία το μαύρο χαμπέρι.
Έπεσε υπέρ Πατρίδος ο Ίλαρχος Κώστας Τζαβέλλας, το Σούλι, η Ναύπακτος, η Ελλάδα θρηνεί.
Η Αθηναϊκή εφημερίδα «Ασύρματος», μετά από ανταπόκριση του δημοσιογράφου, Κώστα Τριανταφυλλίδη από το Μέτωπο, στο φύλλο της 8ης Ιανουαρίου 1941, κυκλοφόρησε με πρωτοσέλιδο :Κώστας Τζαβέλλας «ο θυελλώδης ίλαρχος που έπεσε νικών», μαζί με τη φωτογραφία του. Τόσο εύστοχος ήταν ο χαρακτηρισμός που έκτοτε τον συνοδεύει για πάντα σε κάθε αναφορά του ονόματός του.
Κονταροχτυπιούνταν ο πόνος και η λεβεντιά. Ο θλιμμένος πατέρας στις 31.12.1940 απέστειλε επιστολή στον Μέραρχο του Κώστα Τζαβέλλα, στρατηγό Γεώργιο Στανωτά, και γράφει σε μια μεγαλειώδη υπέρβαση του πόνου.
«Ως πατέρας πονώ φοβερά ! Ήτο το μονάκριβό μου ! Ως Τζαβέλας είμαι υπερήφανος γιατί ο ήρως υιός μου, Ίλαρχός σας, έπεσε τιμημένα για την πατρίδα, τιμήσας την ιστορικήν και ένδοξον οικογένειά του, τους ηρωικούς προγόνους του, τον άξιον και τιμημένον Μέραρχόν του… και συνεχίζει
Ο Μεγαλοδύναμος Θεός Μαζί σας. Στρατηγέ μου. Μαζί με τα παιδιά της Ελλάδος μας. Μαζί με τους Λεβέντες τους ιππείς μας. Η γλυκειά Πατρίς υπεράνω όλων». Και συμπληρώνει :
«… Εις το πατρογονικό μου σπίτι στη Ναύπακτο, στο σπίτι του πάππου μου και Ελευθερωτού της, έχω τα εικόνας των προγόνων Μου !.
Όταν αντικρίζω τας σοβαράς και αυστηράς μορφάς των, πώς θα ήτο δυνατόν, εγώ ο απόγονός των να κλάψω δια τον θάνατον του απογόνου των ;
Πώς είναι δυνατόν να μην τον θεωρώ ζωντανόν !
Γι’ αυτό και αν δακρύζω καμμιά φορά, ρίχνω δάκρυα υπερηφάνειας, όπως και τώρα που Σας γράφω έχων μπροστά μου το γράμμα σας με τα τιμητικά λόγια σας’ ’υπέροχος ’’Πατέρας – Πατριώτης’’ αντικρύζων την ωραίαν και ηρωικήν μορφήν του αθάνατου παιδιού μου…».
Ακολούθησε συγκινητική αλληλογραφία του πατέρα με τον Μέραρχο και αργότερα με τον Πρωθυπουργό, τον μαύρο Καβαλλάρη, Νίκο Πλαστήρα κι άλλους φορείς και προσωπικότητες που εμφορούνταν από το πνεύμα του ‘’Αιέν Υψικρατείν’’
Όπως προανέφερα, η κοινωνία της Ναυπακτίας, η δεύτερη πατρίδα των Τζαβελλαίων από το 1829, συγκλονίστηκε για τον χαμό του Ιλάρχου.
Η Διοικούσα Επιτροπή της τότε Κοινότητας Ναυπάκτου, συνήλθε εις έκτακτο συνεδρίαση την 12η Ιανουαρίου 1941 και ο πρόεδρος ανέφερε :
Είναι γνωστή η ιστορία της οικογένειας Τζαβέλλα ήτις τόσον αίμα έχυσε υπέρ της Ελευθερίας της Ελλάδος.
….Ήδη εγνώσθη ότι και έτερος Τζαβέλλας προσέφερε εαυτόν ολοκαύτωμα, υπέρ της αγωνιζόμενης πατρίδας, υπό εξαιρετικάς περιστάσεις ανδρείας και αυταπαρνήσεως.
… Η θυσία του Κώστα Τζαβέλα έχει εξαιρετική σημασία, γιατί τ’ όνομα Τζαβέλας αποτελεί ΣΥΜΒΟΛΟΝ των Εθνικών θυσιών υπέρ ης Ελευθερίας των λαών.
Η πόλις της Ναυπάκτου εις την οποία εγκαταστάθη η οικογένεια Τζαβέλα μετά τον απελευθερωτικό αγώνα του 1821, πατρίς καταστάσα της οικογένειας Τζαβέλα θα θεωρήσει μεγάλη τιμή όπως στους γήινους αυτής κόλπους φυλάσσει τα οστά και του νέου Ήρωος…
Ο Πρόεδρος προτείνει :
1). Εγκρίνει όπως εκφρασθώσι τα εγκάρδια συλλυπητήρια προς τον πατέρα του πεσόντος.
2). Όπως χορηγηθεί τάφος στο Νεκροταφείον δια την εν καιρώ μεταφοράν των οστών του ηρωικώς πεσόντος.
- 3). Όπως αποσταλεί αντίγραφον της παρούσης εις τον πατέρα του.
Εγένετο, αποφασίσθη και υπεγράφη αυθημερόν.
- Ο Πρόεδρος Δημ. Πλαστήρας
Τα μέλη
Ανδρέας Κοζώνης
Σπύρος Λιανός
Γεώργιος Κοτίνης
Χαράλαμπος Αναγνωστόπουλος
Αργότερα, προς τιμήν του ο δήμος ονοματοθέτησε την κεντρικότερη αρτηρία της πόλης, σε «Λεωφόρος Ιλάρχου Κώστα.Τζαβέλλα», η οποία αρχίζει από την οδό Κλεονίκου, στο λιμάνι και με ανατολική κατεύθυνση καταλήγει στην Πλατεία Φαρμάκη.
Όσον αφορά τα ορφανά παιδιά του, ακολουθώντας την οικογενειακή παράδοση, σταδιοδρόμησαν ως αξιωματικοί στον Ελληνικό στρατό. Πιο συγκεκριμένα ο Φώτος αποφοίτησε από την Ευελπίδων το 1950 και συναντάμε το 1952 ως 2ετή Εύελπι τον Λάμπρο.
Έτσι για λογαριασμό της ιστορίας στο αρχείο του Στρατηγού Λάμπρου Τζαβέλλα βρέθηκε και το σχετικό τηλεγράφημα :
«Στρατηγέ μου.
«Ο Φώτος εισήχθη
εις την Σχολήν, εγκάρδια συγχαρητήρια
με σεβασμό
Δημ. Πλούμης»
Πρόκειται για τον γνωστό Ταξίαρχο από την Αμπελακιώτισσα Ναυπακτίας.
Το ψυχογράφημα των Τζαβελλαίων
Είχα σκεφθεί να αποπειραθώ να συνθέσω την ψυχοσύνθεση του ήρωα, αλλά και γενικότερα των Τζαβελλαίων. Στην πορεία διαπίστωσα ότι καλύτερη σκιαγράφηση δεν θα μπορούσε να γίνει πέρα απ’ αυτήν που ανέδειξε ο παριστάμενος εγγονός, εξ αίματος, του Ήρωα, Κώστας, ο οποίος στις 22 Οκτωβρίου 2022 σε αφήγηση – συνέντευξη που παραχώρησε στην μεγάλη Αθηναϊκή εφημερίδα (ΠΡΩΤΟ ΘΕΜΑ) με τίτλο «Ο τελευταίος Σουλιώτης», «δώρισε» στην ιστορία μερικές λαμπρές σελίδες της.
Παραθέτω επιλεκτικά ορισμένα αποσπάσματα: απ’ αυτήν την δημοσίευση :
«… Η κληρονομιά μας είναι τέτοια, που είναι μοιραίο να μην μπορούμε να είμαστε τίποτε διαφορετικό, από υπερασπιστές της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και της Ελευθερίας δηλώνει ο παριστάμενος Κώστας Τζαβέλας, εγγονός του Ήρωα».
Ένα άλλο απόσπασμα με συγκινητική χροιά, αφορά την τρυφερή εικόνα του 7χρονου τότε Λάμπρου με τον ίλαρχο πατέρα του. το πρωί της 28ης Οκτωβρίου 1940, στις Σέρρες.
… Εκείνο το πρωινό ο πατέρας του δεν τον πήγε στο σχολείο καβάλα επάνω στον Κίτσο, το περήφανο άλογό του, όπως συνήθιζε κάθε πρωί, δίνοντάς του στη συνέχεια και ένα δίφραγκο για να αγοράσει κουλούρι.
Η τελευταία εικόνα
«Ο μικρός Λάμπρος με τον αδελφό του Φώτο και την μητέρα τους έτρεξαν στον σιδηροδρομικό σταθμό και επιτέλους είδαν τον Ίλαρχο, ο οποίος τους περίμενε εναγωνίως για να τους σφίξει στην αγκαλιά του. Τί πιο μαγικό και πολύτιμο για ένα αγόρι από το να έχει έναν Άξιο πατέρα! Κάθε άντρας που το ζει είναι τυχερός. Η αναμονή για την αναχώρηση ήταν αρκετή. Ο Ίλαρχος αφού τακτοποίησε την Ίλη του στο τρένο, περίμενε τη στιγμή της αναχώρησης καθιστός σε ένα παγκάκι του σταθμού κι ο μικρός Λάμπρος δεν ξεκολλούσε από την αγκαλιά του. Μέχρι που κουρασμένος πια, μέσα στα χέρια του πατέρα του αποκοιμήθηκε. Όταν ξύπνησε ο Λάμπρος, ο Ήρωας του είχε αναχωρήσει. Μέσα στην κούραση του δεν πρόλαβε να του πει αντίο».
Εγώ απλώς θα προσθέσω ότι διακρίνονται πολλές ομοιότητες της κοινωνίας του Σουλίου με αυτές της αρχαίας Σπάρτης.
Το «ἢ τὰν ἢ ἐπὶ τᾶς», σαν να μεταλαμπαδεύτηκε στη Σουλιώτικη Συμπολιτεία και ειδικότερα στην ονομαστή φάρα των Τζαβελλαίων.
Και τώρα ως επίλογος
Κύριε Δήμαρχε,, μάλλον, κάτι ακόμη χρωστάει ο Δήμος μας στους Τζαβελλαίους. Μετά τη μεγάλη δωρεά του στρατηγού Λάμπρου Τζαβέλλα στον Δήμο, της έκτασης που σήμερα είναι η πλατεία Τζαβελλαίων στο Κεφαλόβρυσο, όπου για δεκαετίες γινόταν η ετήσια εμποροπανήγυρης (παζάρια), επιθυμούσε την ανέγερση μαρμάρινης προτομής του μονάκριβου γιου του Κώστα Τζαβέλλα στο χώρο της πλατείας. Να σημειωθεί βέβαια ότι ο Δήμος με την απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου 238/1.11.1951 ανακήρυξε τον Στρατηγό «Μέγα Ευεργέτη» της πόλης.
Νομίζω ότι η ανέγερση ενός τύμβου, με μια προτομή στο κέντρο της πλατείας Τζαβελλαίων θα ικανοποιούσε συνολικά τις επί μέρους επιθυμίες του δωρητή της σχετικής,
Σεβασμιότατε, επίσης, νομίζω ότι πρέπει να συμπεριληφθεί στους Ευεργέτες, στην ετήσια γιορτή των κληροδοτημάτων και Ευεργετών, που Εσείς θεσπίσατε, και ο Στρατηγός Λάμπρος Τζαβέλλας.
