Γράφει ο δικηγόρος και ιστορικός ερευνητής Χρήστος Σιαμαντάς
Το πάρσιμο της Ναυπάκτου, 29/8/1499, από τους Τούρκους (συνοπτική παρουσίαση):
Σαν σήμερα , πριν 520 χρόνια ,-ημέρα Τρίτη τότε- έμελλε να γραφτεί άλλη μια δραματική σελίδα στην πολυτάραχη , ανάμεσα στους αιώνες ,πορεία της Ναυπάκτου.
Η βενετοκρατούμενη πόλη ήταν ήδη αντιμέτωπη με τον τουρκικό κίνδυνο. Γι’αυτό από το 1498, επειδή διέβλεπαν οι Βενετοί αξιωματούχοι ότι δεν θα αργούσαν τα τουρκικά στίφη να πολιορκήσουν τον τόσο στρατηγικό γι’ αυτούς τόπο ,προετοιμάζονταν εντατικά.
Ο νέος ρέκτορας (διοικητής) της πόλης Giovanni Moro, στη συνέχεια του προκατόχου του Giovanni Viaro (που πέθανε τον Οκτώβρη του 1498 από το άγχος του (!) στην προσπάθεια του να βελτιώσει τα οχυρωματικά έργα) φρόντισε και αυτός για την ενίσχυση της οχύρωσης της πόλης και τον εφοδιασμό της με πολεμοφόδια και προμήθειες. Ακόμα πληρώθηκαν οι οπλίτες απλήρωτους μισθούς τους ,ενώ ήλθαν και κάποιες ενισχύσεις (όπως ο Marco de Navara με 200 άνδρες).
Μάρτης του 1499 ,πληροφορίες από την Κωνσταντινούπολη μιλούν να προετοιμασία τρομακτικής ναυτικής δύναμης ,που θα ήταν έτοιμη για αναχώρηση τον Μάιο της ίδιας χρονιάς. Το μεγάλο ερωτηματικό ,όμως που επλανάτο στους βενετικούς κύκλους… Για που θα σάλπαρε ο στόλος αυτός; Κάποιες φήμες έκαναν λόγο για την Ρόδο και οι ιππότες στο νησί του Ήλιου ρίχτηκαν στην προετοιμασία της άμυνάς τους ,άλλες όμως φήμες ανέφεραν τις βενετικές κτήσεις στην Πελοπόννησο (Μεθώνη,Κορώνη, Ναύπλιο) ,όπως και τη Ναύπακτο.
Τελικά 31/5/1499 ,περί τα 300 πλοία αποπλέουν από την Κωνσταντινούπολη με νότια κατεύθυνση, υπό την αρχηγία του Καπουδάν Νταούτ πασά και με βοηθό του τον αρχιπειρατή Κεμάλ Ρέις. Ακόμα μεγάλη δύναμη στρατού ξηράς, αλλά και ο σουλτάνος Βαγιαζήτ Β΄, ακολουθώντας, επικεφαλής του δικού του επιλέκτου τμήματος, ξεκινούν από την Πόλη και μέσω Ανδριανούπολης κινούνται προς νότο.
Ξεδιαλύνεται πια για τους Βενετούς ότι προορισμός του τουρκικού στόλου είναι η καστρούπολη του Κορινθιακού .Εν τω μεταξύ η ναυτική δύναμη των Τούρκων ,αφού θα λεηλατήσει, προς το τέλος Ιουλίου, τις περιοχές της Μεθώνης και της Κορώνης , τις 12/8, θα συγκρουστεί με 68 βενετσιάνικα πλοία στην θαλάσσια περιοχή της Πύλου ,νότια της Σφακτηρίας . Οι Βενετοί θα ηττηθούν , με μεγάλες απώλειες, λόγω της λιποψυχίας και της ακαταλληλότητας του ναυάρχου τους Antonio Grimani (υπεύθυνος μάλιστα για τα οικονομικά του Ταμείου της Ναυπάκτου)-βλ. εικόνα του-.Τρεις νέες συμπλοκές του βενετικού στόλου -ενισχυμένος και με 22 γαλλικά πλοία- με τον τουρκικό κοντά στο ακρωτήριο του Πάπα (Αράξου) από 20-25/8 δεν κατάφεραν να ανακόψουν τον τελευταίο στην πορεία του προς Ναύπακτο.
Ήδη η πόλη πολιορκείτο από ξηρά από τις 6/8 και τις 14/8 και από τα τμήματα του Σουλτάνου, ενώ στις 21/8 έρχονται να προστεθούν στους πολιορκητές και 1500 γενίτσαροι. Αντιμέτωποι όλοι αυτοί με 6.954 άτομα που βρίσκονταν στην πόλη. Οι υπερασπιστές της απέκρουαν με επιτυχία τα συνεχή τουρκικά γιουρούσια.
Η μόνη ελπίδα των πολιορκούμενων,για τους οποίους έσφιγγε ο κλοιός μέρα με την μέρα ,ήταν η βοήθεια του βενετικού στόλου από την θάλασσα.
Πρωί της 26/8 διακρίνουν από το στενό Ρίου- Αντιρρίου να έρχονται πλοία ,νομίζοντας ότι είναι δικά τους…και οι καμπάνες των εκκλησιών χτυπούν χαρμόσυνα.
Μεγάλη θλίψη όμως κυριεύει πια τους υπερασπιστές της πόλης ,όταν βλέπουν ότι έχουν οθωμανικά διακριτικά οι σημαίες των καραβιών.
Στρατός αποβιβάζεται και από τα πλοία και η πολιορκία πια της Ναυπάκτου γίνεται ακόμα πιο στενή.
Στη συνέχεια την νύχτα της 28η προς 29η Αυγούστου Βενετοί αξιωματούχοι εκδηλώνουν προδοτική κίνηση και έρχονται σε επαφή με τον Σουλτάνο για παράδοση της πόλης. Οι όροι που προτάθηκαν από τους Τούρκους : Να παραδοθεί η φρουρά . Κάθε κάτοικος της πόλης μπορεί να φύγει η να μείνει. Αν θα παραμείνει ,δεν θα υπάρξει καμία κακομεταχείρισή του ,αλλά απεναντίας θα τύχει φορολογικής απαλλαγής για 10 χρόνια.
Οι κομιστές των όρων αυτών επέστρεψαν στην πόλη με χρυσοστόλιστα ρούχα που τους έδωσαν οι Τούρκοι…!
Μπροστά στο αδιέξοδο τελικά ο Moro αποφασίζει να συνθηκολογήσει και να παραδώσει την πόλη. Τις 29/8 ο ηρωικός φρούραρχός της Hironimo Trum παραδίδει τα κλειδιά της πόλης στον Μουσταφά πασά .Οι Τούρκοι πολιορκητές πατούν το πόδι τους στη ναυπακτιακή γη. Η κεντρική πύλη της πόλης ανοίγει και μπαίνει ο σουλτάνος, εν μέσω αλαλαγμών των Οθωμανών.
Οι πολιορκούμενοι παίρνουν πια τον δρόμο της φυγής ,αναζητώντας καταφύγιο στην βενετοκρατούμενη Ζάκυνθο. Μεταξύ αυτών και Έλληνες μαχητές ,με επικεφαλής τον Ιωάννη Λαμπέτη.
Κτίζονται τότε από τον Σουλτάνο το Φετιχιέ τζαμί (το τζαμί της νίκης) ,που βρίσκεται μέχρι σήμερα στο λιμάνι της πόλης ,καθώς και τα κάστρα Ρίου-Αντιρρίου.
