Μαρτυρίες καί ντοκουμέντα γιά τό χθές
Του Γεώργιου Α. Παραλίκα
ΤΗΛΕΓΡΑΦΕΙΟ – ΤΗΛΕΦΩΝΕΙΟ
Η πρώτη γραπτή μαρτυρία για την ύπαρξη τηλεγραφείου στη Ναύπακτο είναι από 1867 με πρώτο τηλεγραφητή τον Γεώργιο Ασημακόπουλο από την Καρύταινα της Αρκαδίας, όπως αναφέρεται σε συμβολαιογραφική πράξη. Πότε συστάθηκε το τηλεγραφείο στη Ναύπακτο δεν αναφέρεται. Πιθανόν να συστάθηκε το 1866. Αν λάβουμε υπ’ όψιν ότι σε Φ.Ε.Κ. του 1865 αναφέρεται η κατασκευή τηλεγραφικής γραμμής Αμφίσσης – Μεσολογγίου, επόμενο είναι με την κατασκευή της παραπάνω τηλεγραφικής γραμμής να δημιουργήθηκε και γραφείο στη Ναύπακτο. Δεν μας είναι όμως γνωστό που στεγάστηκε.
Την πρώτη γραπτή πληροφορία για τη στέγαση του τηλεγραφείου στη Ναύπακτο την αντλούμε από συμβολαιογρφική πράξη, σύμφωνα με την οποία ο έπαρχος Ναυπακτίας Αντώνιος Πετμεζάς, ενοικίασε την οικία της Χαρίκλειας Ελ. Θεοχάρη για τη στέγαση του τηλεγραφείου. Συγκεκριμένα ενοικίασε τον άνω όροφο της οικίας, που αποτελείταν από πέντε (5) δωμάτια, για να χρησιμεύσει ως γραφείο του ενταύθα τηλεγραφείου. Υπάρχει και άλλη συμβολαιογραφική πράξη213, όπου αναφέρεται η ανανέωση της μίσθωσης της παραπάνω οικίας για πέντε (5) έτη ακόμη. Από έρευνα που πραγματοποιήθηκε, κατέστη δυνατή η ανεύρεση τριών (3) τηλεγραφικών χαρτών της Ελλάδος. Πρόκειται για χάρτες, που είναι αποτυπωμένος ο τότε Ελλαδικός χώρος με σημειωμένες τις πόλεις που είχαν εγκατασταθεί τηλεγραφικά γραφεία, η σύνδεση των πόλεων γραφείων μεταξύ τους, ως επίσης και ενδιαφέροντα στοιχεία για κάθε τηλεγραφικό γραφείο, όπως αυτά αναφέρονται στο υπόμνημα.
Ο πρώτος τηλεγραφικός χάρτης για όλη την Ελλάδα τυπώθηκε το 1872, και ειδικά για το τηλεγραφείο της Ναυπάκτου αναφέρει ότι είναι Β’ τάξεως, και εργάζεται ολόκληρη την ημέρα μέχρι το μεσονύκτιο. Ήταν συνδεδεμένο με την Πάτρα, το Μεσολόγγι και το Λοιδωρίκι. Το γραφείο ως προς την κατηγορία ήταν ανώτερο του Αγρινίου, του Καρβασαρά (Αμφιλοχία), της Βόνιτσας και του Λοιδωρικίου, που ήταν όλα Γ’ τάξεως και είχαν περιορισμένη λειτουργία μέχρι το απόγευμα.
Ο δεύτερος τηλεγραφικός χάρτης τυπώθηκε το 1884. Ήταν πληρέστερος του πρώτου και σ’ αυτό το χάρτη το τηλεγραφείο Ναυπάκτου εξακολούθησε να είναι Β’ τάξεως. Ο χάρτης αυτός ήταν συμπληρωμένος με νέα τηλεγραφικά γραφεία, όπως αυτό του Πλατάνου Ναυπακτίας. Μόνο που η σύνδεσή του γινόταν με το Αγρίνιο και είχε την εξής διαδρομή: Αγρίνιο – Γαβαλού – Κεφαλόβρυσο (Θέρμο) – Πλάτανος Ναυπακτίας. Σ’ αυτόν το χάρτη αναγράφονται και τα μήκη των τηλεφωνικών γραμμών.
Ενδεικτικά για την Ναύπακτο έχουμε:
- Ναύπακτος – Λοιδωρίκιον 63 χιλιόμετρα
- Ναύπακτος – Αντίρριον 10 »
- Ναύπακτος – Πάτραι 20 »
- Ναύπακτος – Μεσολόγγιον 50 »
Τα 50 χιλιόμετρα, που αφορούν στην απόσταση Ναυπάκτου Μεσολογγίου, φαίνονται ίσως υπερβολικά και ανακριβή για όσους γνωρίζουν ότι η απόσταση σήμερα είναι 42 χιλιόμετρα οδικώς. Πρέπει όμως να λάβουμε υπόψη ότι την απόσταση την υπολόγιζαν με το μήκος των τηλεφωνικών συρμάτων που τοποθετούσαν στις κολώνες και ότι η διάταξη των στύλων δεν ήταν επί ευθείας γραμμής και επίπεδης επιφάνειας, αλλά ακολουθούσε την μορφολογία του εδάφους.
Εν τω μεταξύ, στα μέσα προς τα τέλη της δεκαετίας το 1880, άρχισε η χρήση της τηλεφωνίας, οπότε το τηλεγραφείο, το τηλεφωνείο και το ταχυδρομείο ενώθηκαν σε μία ενιαία υπηρεσία με την επωνυμία «Τα Τρία (3) Ταυ» (ΤΤΤ). Η παραπάνω υπηρεσία αναφερόταν με τη συντομογραφία ΤΤΤ.
Το 1891 εκδόθηκε από το Γ. Λ. Σκανδαλίδη ταχυδρομικός και οδοιπορικός χάρτης της Ελλάδος, ο οποίος αποτύπωνε ταυτόχρονα την τηλεφωνική – τηλεγραφική και ταχυδρομική σύνδεση της χώρας. Ήταν πληρέστερος του προηγουμένου και αναφέρει αρκετά ενδιαφέροντα στοιχεία τόσο σε επίπεδο απεικόνισης, όσο και στο υπόμνημα. Ειδικά για το γραφείο ΤΤΤ της Ναυπάκτου ανέφερε τα εξής: Γραφείο Α’ κατηγορίας και Β’ τάξης, δηλαδή ήταν πλήρες γραφείο ταχυδρομείο – τηλεφωνείο – τηλεγραφείο (ΤΤΤ) και διεκπεραίωνε εργασίες όπως: μεταφορά γραμμάτων – δεμάτων, εξαργύρωση και έκδοση επιταγών, απευθείας τηλεγραφική σύνδεση με Πάτρα Μεσολόγγι – Λοιδωρίκι, τηλεγραφήματα προς όλη τη χώρα, ως επίσης τηλεφωνική και ταχυδρομική σύνδεση με τα χωριά της ορεινής Ναυπακτίας. Τα χωριά της ορεινής Ναυπακτίας, που είχαν ταχυδρομική σύνδεση με τη Ναύπακτο και μερικά και τηλεφωνική, ήταν τα εξής:
- Κόνισκα: Πρωτεύουσα Παρευηνίων, που απείχε από τη Ναύπακτο 14 ώρες πεζοπορίας. Τότε υπαγόταν στην επαρχία Ναυπακτίας, σήμερα στην επαρχία Τριχωνίδος.
- Πλάτανος: Πρωτεύουσα του Δήμου Προσχίου. Είχε ταχυδρομείο – τηλεφωνείο – τηλεγραφείο και η απόσταση από τη Ναύπακτο ήταν 9 ώρες πεζοπορίας.
- Σίμου: Πρωτεύουσα του Δήμου Πυλλήνης και απείχε από την Ναύπακτο 6 ώρες πεζοπορίας.
- Ζελίστα (σήμερα Κυδωνιά): Απείχε από τη Ναύπακτο 15 ώρες πεζοπορίας.
- Μεγάλη Λομποτινά (σήμερα Άνω Χώρα): Πρωτεύουσα του Δήμου Αποδοτίας. Είχε ταχυδρομείο – τηλεφωνείο – τηλεγραφείο και απείχε από τη Ναύπακτο 10 ώρες πεζοπορίας.
- Κλεπά: Πρωτεύουσα του Δήμου Κλεπαΐδος. Απείχε από τη Ναύπακτο 15 ώρες πεζοπορίας.
- Βοϊτσά (σήμερα Ελατόβρυση): Πρωτεύουσα Οφιονίας και απείχε από την Ναύπακτο 15 ώρες πεζοπορίας.
Το αρχαιότερο τηλεγράφημα, που έχει διασωθεί από το τηλεγραφείο της Ναυπάκτου, είναι από το 1887. Βρίσκεται καταγεγραμμένο στη συμβολαιογραφική πράξη215 και το αποστέλλει ο πρόεδρος του Πρωτοδικείου Μεσολογγίου για αναστολή πλειστηριασμού.
Αυτή ήταν σε γενικές γραμμές η κατάσταση των ΤΤΤ στην περιοχή μας μέχρι το 1900 περίπου.216 Μετά άρχισαν να εκσυγχρονίζονται και να δημιουργούνται νέα τηλεφωνεία και ταχυδρομεία στην επαρχία.
Από τον παραπάνω χάρτη έχουμε και αρκετά ενδιάφεροντα στοιχεία για τις συγκοινωνίες της εποχής, όπως:
- Αμαξιτούς δρόμους, που συνδέουν πόλεις και χωριά με αποτυπωμένη την χιλιομετρική αρίθμηση ανά πέντε (5) χιλιόμετρα από το σημείο εκκίνησης και με διαφορετική χάραξη από τη σημερινή, όπως από Ναύπακτο για Μεσολόγγι – Λιδωρίκι Κεφαλόβρυσο (Θέρμο).
- Ημιτελείς αμαξιτούς δρόμους.
- Ημιονικούς δρόμους.
- Ακτοπλοϊκές συνδέσεις λιμανιών, με αποτυπωμένη την απόσταση σε ναυτικά μίλια. Για τη Ναύπακτο μαθαίνουμε ότι: α. Ναυπάκτος – Πάτρα: 10 ναυτικά μίλια β. Ναύπακτος – Αίγιο: 14 » » γ. Ναύπακτος – Ιτέα: 33 » »
- Τους φάρους με τους φωτισμούς τους (λευκό – κόκκινο πράσινο) ως επίσης και το ύψος τους. Στην περιοχή μας αναφέρεται ο φάρος του Μόρνου ύψους 8 μέτρων, του Ψαθοπύργου Πατρών ύψους 8 μέτρων, του Αντιρρίου ύψους 6 μέτρων και τέλος ο φάρος Πατρών ύψους 12 μέτρων.
- Τις κυριότερες γέφυρες των ποταμών της περιοχής μας. Τη γέφυρα του Μπανιά στον ποταμό Εύηνο, την οποία αναφέρει ως γέφυρα «Δημητρακάκη», και τέλος τη γέφυρα της Ρέρεσης στον ποταμό Ύλαιθ(ρ)ο217, την οποία αναφέρει ως γέφυρα Μόρνου.
*απόσπασμα από το βιβλίο «Εν Ναυπάκτῳ τῇ… Μαρτυρίες καί ντοκουμέντα γιά τό χθές», του Γεώργιου Παραλίκα που δημοσιεύεται σε συνέχειες στην εφημερίδα «εμπρός»
