Της Σπυριδούλας Πιά
Ο χορός είναι μια πανάρχαιη τελετουργική εκδήλωση. Είναι ένα από τα αρχαιότερα και εκφραστικότερα μέσα. Ίσως το δεύτερο μετά το τραγούδι. Δεν γνωρίζουμε πότε πήρε ομαδικό χαρακτήρα. Ο χορός στους πρωτόγονους ανθρώπους είχε θρησκοτελετουργικό χαρακτήρα. Ήταν εκδήλωση χαράς, νίκης, θεατρικός, οι άνθρωποι με προσωπίδες υποδύονταν ζώα, προγονικά κατάλοιπα σε μεγάλα γλέντια με ξέφρενο ρυθμό μετά από οινοποσία, στη γέννηση κυρίως ενός αγοριού, στην εφηβεία, ακόμη και στο θάνατο.
Χοροί εξιλαστήριοι εκτελούνταν σε περιόδους ξηρασίας, η γονιμοποίηση της γης. Χοροί με αγροτικές τελετές κ.λπ., όπως για καλή σοδειά, σε εορταστικές εκδηλώσεις κ.λπ..
Στην αρχαία Ελλάδα υπάρχουν πληροφορίες για το 1000 π.Χ. ότι υπήρχαν, βρίσκονται οι απευθείας ρίζες του ευρωπαϊκού και του ακαδημαϊκού θεατρικού χορού, που έχει υιοθετήσει και το κλασσικό μπαλέτο.
Ο ελληνικός χορός παρουσιάζεται με εξαιρετικά πρωτότυπους τρόπους εκφράσεως. Για πρώτη φορά το χορευτικό θέαμα, πραγματοποιείται σε αρμονική συγχώνευση ποικίλων εκφραστικών μέσων: χορός, μουσική, ποίηση. Κανένα από τα τρία δεν είχε ρόλο κατώτερο. Η τεχνική τέλεια συστηματοποιημένη, ρυθμίζει βήματα και μέτρο, σύμφωνα με κανόνες και τρόπους πολύ συγγενικούς με του ακαδημαϊκού χορού.
Ο κάθε χορός χορευόταν ανάλογα με την περίπτωση. Έχουμε τον Απολλώνιο χορό, ή χορό τους ήθους και τον Διονυσιακό χορό ή χορό του πάθους κ.λπ., κατά τον Πολυδεύκη, τον Λιβάνιο, τον Λουκιανό κ.ά. Είχαν περισσότερους από διακόσιους χορούς. Είχαν χορούς πολεμικούς, που είχαν σκοπό την προετοιμασία του πολεμιστή.
Οι σπουδαιότεροι ήταν «Ο χορός των Κουρητών» που τον δίδαξε η θεά Αθηνά. Ο Πυρρίχιος χορός λέει:
Σκιρηταί Κουρήτες βήματα θέντες
Χοροπηδηχτές Κουρήτες που ρυθμοπερπατήτε
ένοπλοι, ποδοκρούστες, σβουροστρόφοι, Βακχαιόκραυγοι
ορεινοί, σύντροφοι της ορειμανούς μητέρας …
Ο «Πυρρίχιος» που πολλοί υποστηρίζουν ότι τον χόρευε η θεά Αθηνά, τον οποίον τον εφεύρε ο γυιός του Αχιλλέα, ο Πύρριχος, όπως κάποιοι άλλοι υποστηρίζουν πως ίσως είναι από τον ήρωα της Κρήτης Πύρριχος. Στα Παναθήναια στη γιορτή της Αθηνάς τον χόρευαν και υπάρχουν γλυπτά και αγγεία με ανάλογες παραστάσεις. Θρησκευτικοί χοροί επικράτησαν στην Ελλάδα με την επίδραση αποίκων και κυρίως Ασιατών. Χορευόταν γύρω στο βωμό του Θεού με συνοδεία λατρευτικών ύμνων. Από τους πιο σπουδαίους ήταν τα «Αρχαία Μυστήρια», όπου ήταν συνδυασμός θρησκευτικών τελετών με μουσική και χορό. Ο «Παιάν» χορευόταν προς τιμήν του Απόλλωνα και της Αρτέμιδας. Ο «Γερανός» χορεύτηκε από τον Θησέα όταν προσάραξε στη Δήλο κατά την επιστροφή του από την Κρήτη, με νέους και νέες που σώθηκαν από το Μινώταυρο, γύρω από τον «βωμό των Κεράτων».
Απόγονοι του Πυρρίχιου χορού είναι οι Πόντιοι που το χορεύουν ακόμη και σήμερα. Ο «Γέρανος» είναι ο σημερινός Τσακώνικος.
Θρησκευτικοί χοροί ήταν και οι Διονυσιακοί χοροί – οργιαστικού χαρακτήρα που τους εκτελούσαν οι χορεύτριες, οι λεγόμενες «Βάκχες» ή «Μαινάδες». Οι χοροί αυτοί ήταν ευθυμοχορευτικά άσματα και αποτέλεσαν την πρώτη μορφή θεατρικής τέχνης, που από αυτά δημιουργήθηκε κατόπιν η Τραγωδία.
Ήταν οι Ειρηνικοί χοροί και οι χοροί του Θεάτρου και οι χοροί της ιδιωτικής ζωής. Υπήρξαν κωμικοί χοροί, με κωμικές κινήσεις, έξαλλες πολλές φορές κινήσεις, στροβιλισμούς και πηδήματα. Στα συμπόσια οι χοροί χορεύονταν από επαγγελματίες νέες, που ονομάζονταν «Ορχηστρίδες» όπου εκτελούσαν ακροβατικά, γυμνάσματα, ή μιμητικούς χορούς με κρόταλα. Χορεύονταν γαμήλιοι χοροί, αναφέρονται στην ομηρική εποχή και χορεύονταν από νέες και νέους. Οι χοροί του Πένθους, ήταν κυρίως ρυθμικά βήματα των θρηνωδών, που με χέρια υψωμένα ή υψωμένο το ένα ή το άλλο στο κεφάλι θρηνούσαν το νεκρό, προσπαθώντας να αναπαραστήσουν με ελιγμούς και κινήσεις, τα καλά του έργα και τις αρετές του.
Άλλοι χοροί ήταν οι λεγόμενοι λαϊκοί χοροί που χορεύονταν σε ειδικές συγκεντρώσεις και επαρχίες. Μεταξύ αυτών είναι τα «Άνθεμα» που χόρευαν στην αρχή της Άνοιξης, ο χορός του Τρυγητή ο «Επιλήνιος όρχησις», ο «Όρμος». Πανάρχαιος χορός που χορευόταν από αγόρια και κορίτσια. Ο «Χορός των Πεπλοφόρων» όπου χόρευαν γυναίκες με αραχνοΰφαντα φορέματα. Οι Έλληνες των Ιστορικών χρόνων πίστευαν ότι η τέχνη του χορού έχει θεία καταγωγή και εφευρέθη από τους ίδιους τους θεούς.
Ενώ οι αρχαίοι Έλληνες θεοποίησαν τον χορό και αποτελούσε έκφραση της καθημερινής ζωής, τα πράγματα άλλαξαν κατά την διάρκεια της Βυζαντινής εποχής. Η Εκκλησία κήρυξε τον πόλεμο στο χορό και το θέατρο. Τα θεωρούσαν ως ειδωλολατρική θρησκευτική τελετή. Βεβαίως, οι χοροί εξακολουθούσαν να χορεύονται στο Βυζάντιο στις θρησκευτικές γιορτές και μετά την λειτουργία. Η εκκλησία ζήτησε την κατάργησή της. Οι αυτοκράτορες που γνώριζαν ότι οι λαϊκοί χοροί ήταν ριζωμένοι στο λαό αυτή η συνήθεια, δεν συμφώνησαν και οι Δημοτικοί χοροί επέζησαν ως το τέλος της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Στα Συμπόσια, στους γάμους κ.λπ., προσκαλούσαν όπως και οι αρχαίοι έλληνες, χορευτές και «ορχηστρίδες». Μετά από νίκες χόρευαν στρατιώτες και λαός. Συνηθισμένος βυζαντινός χορός ήταν ο «Συρτός», όπως σχεδόν και ο σημερινός. Άλλος χορός ήταν ο «Γέρανος» αρχαίος ελληνικός. Τα «Μανδήλια» και ο «Κόρδακας», χοροί που είχαν τη ρίζα τους στην αρχαιότητα και χορεύονται ως σήμερα. Όλους τους βυζαντινούς χορούς συνόδευαν τα «Καταλόγια», η «Τραγωδία» όπου τραγουδούσαν οι χορευτές και γύρω από αυτούς οι θεατές χτυπούσαν τα χέρια. Ο χορός εξελίχθηκε το μεσαίωνα στην Ελλάδα, στην Τουρκοκρατία και μέχρι σήμερα, όπου θα δούμε παρακάτω τους πιο σημαντικούς χορούς, ενώ υπάρχουν πλήθος χορών με τοπικά χαρακτηριστικά και εθιμοτυπικά.
Στους Δημοτικούς χορούς σήμερα βρίσκουμε την μακραίωνη εθνική μας παράδοση, την ευγένεια της ψυχοσύνθεσης του λαού μας. Παράλληλα, εκφράζουν διάφορες ιστορικές στιγμές της ιστορίας μας. Σε αντίθεση με άλλους χορούς, οι ελληνικοί χοροί δεν είναι αισθησιακοί, αντίθετα τους διακρίνει αισθητική λεπτότητα και ευπρέπεια, στοιχεία φανερά από τις μετρημένες κινήσεις των χορευτών.
Οι ελληνικοί χοροί χορεύονται κυκλικά και ομαδικά ή κατά ζεύγη (αντικρυστοί) και άλλοι από ένα άτομο. Επίσης, άλλοι έχουν πολλά πηδήματα (πηδηχτοί) και άλλοι με ήρεμο βασικό βηματισμό (συρτοί).
Καλαματιανός
Ο Καλαματιανός είναι από τους αρχαιότερους ελληνικούς χορούς, που χορεύεται κυκλικά από άνδρες και γυναίκες σε όλη την Ελλάδα. Έχει πάρει το όνομά του από το χορευτικό τραγούδι «Καλαματιανή. Ανήκουν στην κατηγορία των συρτών και λέγεται σε πολλές περιοχές «συρτός». Ο εύκολος τρόπος που χορεύεται και ο εύθυμος μελωδικός σκοπός τον κάνουν έναν από τους πιο αγαπητούς χορούς.
Τσάμικος
Ο Τσάμικος πήρε το όνομά του από τους Τσάμηδες, παλαιούς κατοίκους της Τσαμουριάς (οι Τσάμηδες είναι ως επί το πλείστον Αλβανοποιημένοι σήμερα, αλλά γνλησιοι έλληνες της Ηπείρου). Παλαιότερα χορευόταν μόνον από άνδρες των ορεινών περιοχών. Σήμερα χορεύεται από γυναίκες και άνδρες και είναι πολύ αγαπητός χορός. Λέγεται και Κλέφτικος χορός ή χορός της Κλεφτουριάς, και τον χόρευαν οι κλεφτοαμαρτωλοί το 1821.
Νησιώτικος συρτός
Στην αρχαία εποχή, συρτούς ονόμαζαν όλους τους κυκλικούς ελληνικούς χορούς. Σήμερα ο συρτός Νησιώτικος, γνωστός σε όλη την Ελλάδα, με τα πολλά και ωραία τραγούδια του, είναι ο εκλεκτός χορός των νησιών του Αιγαίου και χορεύεται από άνδρες και γυναίκες, σε κύκλο όπως ο Καλαματιανός.
Βλάχα Νάξου
Θεαματικός και εύθυμος χορός η Βλάχα, χορεύεται σε όλα τα μέρη της Νάξου από άνδρες και γυναίκες, σε ανοιχτό κύκλο όπως το νησιώτικο συρτό. Οι διάφορες φιγούρες του αποτελούνται από απλά βήματα, καθίσματα, πηδήματα, στροφές κ.λπ.. Όλα τα βήματα εκτελούνται ισόχρονα με ¼ (1 χρόνο) το καθένα.
Μπάλος
Ο Μπάλος είναι δημοφιλής νησιώτικος χορός – αντικριστός και χορεύεται κατά ζεύγη. Τα βήματά του είναι σχεδόν όμοια με τα βήματα του νησιώτικου συρτού, μόνο που εδώ είναι πιο λικνιστά, με διαφορετική τεχνική.
Συνηθίζεται κάποιες φορές ο ένας από τους δύο να κρατάει μαντήλι, που το ανεμίζει με το ένα χέρι, ή το έχει τεντωμένο και το κρατάει από τις δύο άκρες.
Κερκυραϊκός
Ανήκει στην κατηγορία των συρτών χορών και χορεύεται με το γνωστό τραγούδι «Εδώ σ’ αυτήν τη γειτονιά, στην παραπάνω ρούγα» χορευτές και χορεύτριες τοποθετούνται κατά ζεύγη στον κύκλο, το ένα πίσω από το άλλο κ.λπ..
Καλύμνου
Δωδεκανησιακός χορός. Ο χορός αυτός χορεύεται πιο πολύ στην Κάλυμνο, από όπου πήρε το όνομά του. Άνδρες και γυναίκες τοποθετούνται σε κύκλο με τα χέρια πιασμένα σταυρωτά, όπως στην Τράτα Μεγάρων.
Τικ
Χορός ποντιακός, ο οποίος χορεύεται από άνδρες και γυναίκες. Τα βήματά του εκτελούνται μικρά, γρήγορα και ισόχρονα, καθώς και με απαλό τρέμουλο ποδιών και σώματος. Χορευτές και χορεύτριες τοποθετούνται ο ένας δίπλα στον άλλον πιασμένοι από τα χέρια που τα έχουν προς τα κάτω.
Κότσαρι
Ποντιακός εύθυμος και ζωηρός χορός, χορεύεται από άνδρες και γυναίκες. Η σύνδεση των χορευτών γίνεται με λαβή των χεριών από τους ώμους. Τα βήματά του γίνονται μικρά, κοφτά, γρήγορα και ισόχρονα.
Μπαϊντούσκα
Θρακιώτικος χορός εύθυμος, χορεύεται από άνδρες και γυναίκες και έχει την πρώτη θέση μαζί με τον ζωναράδικο. Οι χορευτές συνδέονται με λαβή των παλαμών και με τα χέρια χαμηλωμένα, ενώ κατά την διάρκεια του χορού τα κινούν πάνω κάτω, σύμφωνα με το ρυθμό της μουσικής κ.λπ..
Ζωναράδικος
Ο Ζωναράδικος χορός είναι χορός της Θράκης, και χορεύεται από άνδρες και γυναίκες με παραδοσιακές φορεσιές και ζωνάρι. Ανήκει στη μεγάλη ποικιλία των ζωναράδικων χορών όπου οι χορευτές πιάνονται ο ένας από το ζωνάρι του άλλου.
Λαϊκοί χοροί
Χασάπικος – Συρτάκι: και οι δύο χορεύονταν από Μακεδόνες χασάπηδες και έχει την καταγωγή του στο Βυζάντιο. Χορεύονταν από 200 – 300 χορευτές, στους οποίους οι Τούρκοι είχαν παραχωρήσει τα προνόμια να κρατούν μεγάλα μαχαίρια, να φορούν πράσινο ένδυμα και σαρίκι. Επικεφαλής των χορευτών βρίσκονταν δύο κορυφαίοι που είχαν το γενικό πρόσταγμα και κρατώντας τα μεγάλα μαχαίρια, έκαναν το Μ. Αλέξανδρο και τον Ηφαιστίωνα.
Ζεϊμπέκικος: χορός της Μικράς Ασίας, πρόκειται για ελληνικό χορό της αρχαίας Θράκης, που διατήρησαν οι έλληνες της Θράκης που εξισλαμίστηκαν αργότερα και μετανάστευσαν. Τον χόρευαν οι Τούρκοι «Ζεϊμπέκηδες», δηλαδή παλληκάρια.
Λαογραφικό Μουσείο «Ιωάννης Φαρμάκης»
Ελατόβρυση Αποδοτίας ορεινής Ναυπακτίας
Από την έντυπη έκδοση της εφημερίδας “εμπρός”
